فعالیت بارش اسدی

 بررسی فعالیت بارش شهابی اسدی امسال طی روز های

آینده. 

 

کسانی که بارش شهابی اسدی را در سالهای 81-1377 رصد کرده اند، موفق به مشاهده یکی از مهیج ترین پدیده های نجومی دهه های اخیر شده اند. از این بین بارش اسدی 1378 ویژگی خاصی داشت. رصدگران ایرانی چند ماه پس از مشاهده آخرین کسوف قرن،چشم انتظار رگبار شهابی اسدی بودند. پیش بینی ها نشان می داد که اوج بارش شهابی در ساعت 5:30 با شدت چند هزار شهاب در ساعت رخ خواهد داد. ایران و کشورهای آسیای غربی بهترین شرایط را برای رصد داشتند چرا که در زمان اوج و در تاریکی سحرگاه، کانون بارش در ارتفاع قابل توجهی قرار داشت.

انتظار به پایان رسید و همانطور که پیش بینی شده بود رصدگران ایرانی شاهد یکی از با شکوه ترین بارش های شهابی بودند. آسمان شهاب باران می شد. در یک لحظه دهها شهاب اسدی در آسمان ظاهر می شدند. تعدا شهابها به حدی بود که فرصت چشم برهم زدن را هم نمی دادند.

 

بارش های شهابی

وقتی ذرات گرد وغباری که در فضای بین سیارات قرار دارند وارد جو زمین می شوند در اثر سرعت بالا و اصطکاک شدید به وجود آمده می سوزند و به صورت شهاب دیده می شوند. در آسمانی صاف و تاریک ممکن است در هر ساعت چند  شهاب مشاهده کنید که در نقاط مختلف آسمان ظاهر و به سرعت محو می شوند. اما در شبهای خاصی از سال تعداد شهابها به یکباره زیاد می شود که به این پدیده«بارش شهابی»  گفته می شود. بارش های شهابی در اثر ورود توده ای از ذرات به جو زمین به وجود می آیند. این ذرات با سرعت های زیاد(چند ده کیلومتر در ثانیه) و تقریبا" به طور موازی وارد جو می شوند. در نتیجه از دید ناظر زمینی به نظر می آید که همه شهابها از یک نقطه آسمان خارج می شوند که به این نقطه کانون بارش گفته می شود.

کانون بارش در هر صورت فلکی باشد، بارش شهابی به نام آن خوانده می شود. منشاء بسیاری از بارش های شهابی، دنباله دارها هستند. این صخره های یخی با حرکت خود ذرات ریزی به جا می گذارند. با  نزدیک شدن دنباله دار به خورشید تعداد ذرات به جا مانده افزایش می یابد. بنابراین مدار دنباله دار مملو از ذراتی می شود که با همان سرعت دنباله دار و تقریبا" در همان مدار به دور خورشید گردش می کنند. به دلیل حرکت متناوب زمین به دور خورشید ، سیاره ما در زمان مشخصی از سال به نزدیکی مدار دنباله دار می رسد و با برخورد به این ذرات بارش شهابی رخ می دهد.

تاریخچه

ظهور چشمگیر بارش اسدی 1799 را بسیاری از دریانوردان و ساکنان قاره آمریکا رصد کردند. در سال1833نیز بارش اسدی شگفتی آفرید. در مدت چند ساعت تعداد شهاب ها به هزاران عدد در ساعت رسید . بطوریکه  بسیاری تصور کردند،جهان به پایان رسیده است. در این سال رصدگران با مشاهده شهاب ها، کانون بارش را تشخیص دادند.

در سال ۱۸۳۷ ، «هاینریش اولبرس» با بررسی بارش اسدی در دهه های گذشته ، دوره فعالیت آن را ۳۳ یا 34 سال تعیین کرد. در آن زمان مشخص شد که منشاء بارش شهابی اسدی دنباله دار تمپل-تاتل است که به تازگی کشف شده بود. در دهه های بعدی بارش شهابی اسدی فعالیت چشمگیری نداشت اما در سال۱۹۶۶ شهابهای اسدی غوغایی آفریدند. در مدت کوتاهی آسمان پر از شهاب شد. بطوریکه برخی از رصدگران در آمریکای شمالی از ظهور30 شهاب در یک ثانیه خبر دادند !

دنباله دار تمپل-تاتل در آخرین گذر خود در نهم اسفند1377  به حضیض مدارش رسید. در این سال اوج بارش 20 ساعت زودتر از زمان پیش بینی شده اتفاق افتاد .آنهایی که موفق به رصد آن شدند آذر گوی های بی نظیری را دیدند.در سال 1378 بارش اسدی در5:30  صبح ۲۷ آبان با ZHR حدود۳۷۰۰ به اوج خود رسید. در این زمان کانون در ارتفاع زیادی قرار داشت و بسیاری از ساکنین خاور میانه توانستند شاهد این آتش بازی آسمانی باشند.در سال 1379تعداد شهابها افت کرد بطوریکه در زمان اوج مقدار ZHR از۵۰۰  بالاتر نرفت. در سالهای ۸۰ و۸۱ بارش اسدی دارای دو اوج مشخص بود و مقدار ZHR آن به حدود ۳۰۰۰ رسید. همانطور که پیش بینی شده بود دوره رگبارهای آن به پایان رسیده است. در سالهای 85-1382 بارش شهابی اسدی فعالیت نسبتا" معمولی(60- 15  (ZHR= داشته است.

پیش بینی ها

پیش بینی بارش های شهابی کار پیچیده ای است. دنباله دار ها اجرام سبک و تاثیر پذیری هستند. بنابراین به راحتی تحت تاثیر دیگر سیارات قرار می گیرند. این عامل در مورد دنباله دار های کوتاه دوره (مانند دنباله دار تمپل-تاتل) مهمتر است. اثرات گرانشی باعث می شود که مدار دنباله دار در هر بازگشت دقیقا" یکسان نباشد بنابراین در بازگشت های مختلف دنباله دار ذرات پخش شده از آن در فواصل مختلفی از مدار زمین قرار می گیرند. اختلالات سیارت (به ویژه سیاره مشتری) باعث می شود که توده ذرات به جامانده از دنباله دار جابه جا شود. جرم ، سرعت ذرات پرتاب شده از دنباله دار نیز متفاوت است. برای پیش بینی اثرات گرانشی وارد شده می بایست مجموعه ای از اثرات گرانشی متقابل(خورشید، زمین ، مشتری و توده ذرات) را در نظر گرفت. اصطلاحا" باید یک سیستم چند ذره ای را مورد بررسی قرار داد. کار پیچیده ای که احتیاج به کامپیوترهای پرسرعت دارد. علاوه بر اثر گرانشی ، فشار تابشی خورشید نیز باعث پهن شدگی و تغییر توزیع ذرات می شود.در نتیجه توزیع جرم در توده ذرات دچار تغییر می شود و برای پیش بینی شدت بارش، نیازمند تعیین توزیع ذرات هستیم.

اوج اولیه (ذرات زمینه بارش اسدی) در ساعت 6:20 صبح روز 28 آبان اتفاق می افتدکه ZHR شهابهای بارش اسدی 15 شهاب در ساعت خواهد بود. بهترین مکان برای مشاهده این شهابهای آفریقا، اروپا و آسیای غربی است. اما پیش بینی ها نشان می داد که در سال  1386 علاوه بر اوج اولیه ، افزایش نسبی در تعداد شهابها رخ خواهد داد.

Mikhail Maslov (از کشور روسیه) با کمک محاسبات مداری ذرات دنباله دار ، نشان داد که امسال زمین از بین ذراتی عبور می کند که از  عبور سال 1932 دنباله دار تمپل-تاتل به جا مانده اند. محاسبات او نشان می دهد که این اوج به وقت رسمی ایران در ساعت 2:35 بامداد 29 آبان اتفاق می افتد. و ZHR حاصل از این برخورد به 60 می  رسد.

پیش بینی زمان و شدت اوج های بارش اسدی 1386

Jeremie Vaubaillon (محقق فرانسوی از موسسه فن آوری کالیفرنیا) که این اوج 2 دقیقه زودتر ( ساعت 2:33 بانداد 29 آبان ) اتفاق بیافتد. وی در این زمان  فاصله زمین را از مرکز توده سال 1932 ،  0.00098 واحد نجومی محاسبه کرده است.

Esko Lyytinen (از کشور فنلاند) پیش بینی کرده است که این اوج بارش اسدی کمی زودتر یعنی در ساعت 2:06 بامداد با ZHR حدود 30 شهاب در ساعت رخ دهد.  

نکته ای که تمام کارشناسان بر آن اتفاق نظر دارند این است که اوج بارش اسدی امسال با عبور زمین از میان توده 1932 در صبح 29 آبان رخ خواهد داد. اما پیش بینی می شود که ذرات این توده کم جرم باشند بنابراین شهابهای اسدی امسال نسبتا" کم نور خواهند بود.

 

رصد بارش های شهابی

نخستین پرسش منجمان آماتور برای آغاز رصد بارش های شهابی این است که چه چیز هایی را باید رصد کنیم؟ چگونه رصد کنیم و رصد هایمان را ثبت کنیم ؟ پاسخ این پرسش وابسته به هدف از رصد بارش شهابی است. گاهی رصدگر با وجود آنکه دلباخته ی زیبایی های آسمان شب است اما فقط به منظور تماشای این پدیده چشم به آسمان دوخته است . او از دیدن هر تیر شهاب لذتی بی اندازه می برد . اما رصدگر دیگری قصد دارد در کنار این شوق زیبا ، کار علمی انجام دهد . در این حالت باید در ثبت مواردی از بارش شهابی کوشش کند تا گزارش او کاربرد علمی داشته باشد . هر شهابی که در آسمان ظاهر می شود ، دارای مشخصاتی است که لازم است ابتدا با آنها آشنا شویم :

   قدر :

شهاب ها هم مانند ستاره ها درخشندگی متفاوتی دارند که با مقیاس قدر بیان می شود.قدر شهاب بیانگر مقدار روشنایی آن در هنگام اوج درخشش است. قدر شهاب را به کمک مقایسه ی درخشندگی اش با ستاره ها می توان تعیین کرد که البته این کار تقریبی است و با تمرین و تجربه می توان دقت آن را بالا برد

  طول رد:

برخی از شهاب ها رد بلند و برخی دیگر ردی کوتاه دارند . طول ظاهری مسیری که یک شهاب طی می کند طول رد گفته می شود و بر حسب درجه بیان می شود. برای اندازه گیری این کمیت می توانید از همان مقیاس های رایج زاویه سنجی استفاده کنید .

  رنگ:

شهاب ها رنگ های مختلفی دارند . وقتی جسم سازنده ی شهاب ( شهابواره ) وارد جو می شود ، با برخورد به مولکول های گاز می سوزد و گرمای آن موجب یونیزه شدن گازهای اطراف می شود . رنگ شهاب نشان دهنده ی رنگ عنصری است که بیش از همه یونیزه شده است .

 

ZHR	سرعت ذرات ورودی( Km/s)	بعدکانون بارش	میل کانون بارش	بیشینه فعالیت	دوره فعالیت	نامبارش
۵	۳۰	۱۹۵	۴-	۴ فروردین	5 بهمن -  ۲۶فروردین	سنبله ای
15	۴۹	۲۷۱	۳۳+	۲ اردیبهشت	۲۷ فروردین -  ۵ اردیبهشت	شلیاقی
۶۰	۶۶	۳۳۷	۰۱-	١۶  اردیبهشت	۳۰ فروردین -  ۷ خرداد	اتا – دلوی
۵	۳۰	۲۴۷	۲۲-	۳۰  اردیبهشت	۲۶ فروردین - ۲۴ تیر	قوسی
۵	۳۵	۳۴۰	۳۰-	۶مرداد	۲۴ تیر  - ۱۹ مرداد	حوت جنوبی
۲۰	۴۰	۳۳۹	١۷-	۶مرداد	۲۱ تیر  - ۲۸ مرداد	دلتا-دلوی جنوبی
۵	۴۰	۳۳۴	2+	۲١ مرداد	۲۴ تیر - ۳ شهریور	دلتا-دلوی شمالی
۱۰۰	59	۴۷	۵۷+	۲۲مرداد	۲۷تیر - ۳ شهریور	برساووشی
۶	۲۵	۲۸۶	۵۹+	۲۷مرداد	۰۴مرداد- ١۰ شهریور	کاپا-دجاجه ای
١۰	۶۶	۸۵	۴١+	١۰  شهریور	۳ شهریور- ١۵ شهریور	آلفا-ارابه رانی
متغیر	۲۰	۲۶۲	۵۴+	۱۷ مهر	14 تا 18مهر	تنینی
۲۰	۶۶	۹۵	۱۶+	۳۰ مهر	۱۰ مهر - ۱۶ آبان	جباری
۱۴	۲۷	۵۳	۱۲+	۱۴ آبان	۹مهر- ۴ آذر	ثوری جنوبی
۷	۲۹	۵۸	۲۱+	۲۱ آبان	۹مهر- ۴ آذر	ثوری شمالی
متغیر	۷۲	۱۵۳	۲۲+	۲۸ آبان	۲۳- ۳۰ آبان	اسدی
۱۲۰	۳۵	۱۱۲	۳۳+	۲۳ آذر	۲۶-۱۶آذر	جوزایی
١۰	۳۳	۲۱۷	۷۶+	۱ دی	۲۶ آذر-۵ دی	دبی
۱۲۰	34	۲۲۹	۴۹+	۱۴ دی	۱۵-۱۱ دی	ربعی

مهمترین بارشهای شهابی سالیانه

 

  سرعت ساعتی سمت الرأسی :

مهمترین مشخصه هر بارش ، تعداد شهاب های آن است . بارش های شهابی هر سال در زمان مشخصی روی می دهند . در دوره ای چند روزه ، هنگامی که زمین از مدار دنباله دار مزبور می گذرد . تعداد شهاب ها به میزان قابل توجهی افزایش و سپس کاهش می یابد . بیشترین تعداد شهاب های هر بارش را با کمیتی به نام " سرعت ساعتی سمت الرأسی " ( ZHR ) بیان می کنند . ZHR تعداد شهاب های قابل مشاهده برای یک نفر در مدت یک ساعت و در شرایط مناسب است . یعنی در شرایطی که کانون بارش در سمت الرأس ( بالاترین نقطه در آسمان ) و آسمان کاملا" صاف و تاریک باشد. منظور از آسمان تاریک ، آسمانی با حد قدر ۶/۵ است.

 

کاری که یک رصدگر باید انجام بدهد تعیین شهاب بارشی و شمارش و تخمین مشخصات آن است. برای اینکه وقت و تمرکز از دست نرود می توانداز یک همکار برای یادداشت نکات بهره بگیرد.پس از پایان رصد می توان  آن را در اختیار مراکز نجومی معتبر قرار داد و به بررسی و تجزیه وتحلیل داده ها پرداخت.

 

 

رصد بارش های اسدی

در سالهای گذشته که بارش اسدی به صورت رگبار شهابی (بیش از 1000 شهاب در ساعت) ظاهر شد دیگر فرصتی برای ثبت تمام مشخصات شهاب ها نبود. در چنین شرایطی  رصدگران مهمترین مشخصه ها مثل تعداد شهاب های بارش در بازه های زمانی مختلف و وضعیت رصدی آسمان(  مثل حد قدر و در صد ابری بودن آسمان ) را ثبت می کنند. اما وقتی تعداد شهابها خیلی زیاد نباشد ثبت مشخصات شهابها امکان پذیر است.

بهترین مکان برای مشاهده اوج بارش شهابی اسدی امسال آسیای غربی و خاورمیانه است. رصدگران این مناطق اوج بارش را در ساعاتی خواهند دید که صورت فلکی اسد ارتفاع قابل توجه‌ای دارد.

 

امسال ماه مزاحم رصد نخواهد بود. ماه تقریباً در تربیع اول قرار دارد و در نیمه شب غروب می کند. همانطور که اشاره شد علاوه بر اوج پیش بینی شده ، بارش شهابی اسدی از چند روز قبل فعالیت معمولی خود را دارد و شهابهای آن قابل مشاهده خواهند بود. به این نکته توجه داشته باشید هر چه رصدگاه انتخابی شما تاریکتر باشد امکان مشاهده شهابهای بیشتری خواهید داشت. رصد و ثبت دقیق شهابهای اسدی می تواند کمک قابل توجه‌ای در بررسی مدل ها و پیش بینی ها داشته باشد.