گفت و گویی با ولادیمیر واسیلویج کوالیونک

روایت یک رکودشکن فضایی از تب و تاب سال‌های دور کیهان‌نورد گفت‌و‌گوی

 ایسنا با «ولادیمیر واسیلویچ کوالیونک» فضانورد و دانشمند فضایی روسیه

«ولادیمیر واسیلویچ کوالیونک»، فضانورد کهنه‌کار روسی و معاون اسبق مرکز آماده سازی فضانوردان شوروی سابق در گفت‌و‌گویی با سرویس «فن‌آوری» خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) به بازگویی بخشی از خاطرات و تجربیات سفرهای فضایی خود از جمله خاطرات شنیدنی ماموریت ناموفق سایوز -25 در سی و یک سال پیش، حادثه آتش‌سوزی در پایگاه فضایی سالیوت-6 و رکوردشکنی‌های فضایی خود، همکاری‌های مشترک آمریکا و روسیه در ایستگاه فضایی بین المللی و ... سخن گفت.

 کوالیونک، جمعا 216 شبانه روز و 9 ساعت و 9 دقیقه و 40 ثانیه از عمرش را در فضا گذرانده و در جریان دومین سفرش یک بار به مدت دو ساعت و 20 دقیقه راهپیمایی فضایی داشته است.

وی پس از خروج از گروه فضانوردان سمت‌های مهمی چون معاونت مرکز آماده سازی فضانوردان، معاونت فرماندهی لشکر 37 هوایی ستاد فرماندهی عالی، معاونت دانشکده آکادمی ستاد مشترک استراتژیکی نظامی نیروهای مسلح شوروی، ریاست آکادمی مهندسی نظامی- هوایی ژوکوفسکی و غیره را بر عهده داشته است.

کوالیونک که دارای درجه دکتری علوم نظامی است، بیش از 60 اثرعلمی درباره فضا و کارهای نظامی دارد که از جمله کتاب های او می توان «جو زمین» ، «پژوهش درباره زمین با سفینه های فضایی سرنشین دار»، «تحقیقات ابرهای نقره فام» و غیره را نام برد.

ایسنا: ولادیمیر واسیلویچ، چه طور شد، دهقان زاده‌ای از بلاروس به دانشکده خلبانی نظامی راه یافت؟

من بعد از به پایان رساندن دبیرستان در سال 1959 در آزمون ورودی آکادمی پزشکی نظامی لنین‌گراد ( سن پیترزبورگ فعلی) شرکت کردم و قبول هم شدم. اما بعد شنیدم آموزشگاه عالی هوانوردی نظامی لنین‌گراد از داوطلبان خلبانی شهر ثبت نام می‌کند که به دلیل علاقه‌ای که از کودکی به پرواز داشتم از پزشکی منصرف شدم و به این آموزشگاه رفتم. در سال 1963 بعد از به پایان رساندن آن، به عنوان خلبان در نیروی هوایی شروع به کار کردم.

ایسنا: در آن زمان هیچ فکر می کردید روزی ادامه دهنده راه «گاگارین» باشید؟

راستش را بگویم نه! اما وقتی خلبان شدم، قدرت و امکانات خود را حس کردم، استعداد سازماندهی خود را ارزیابی کردم، مطمئن شدم که دورنمای خوبی در پیش دارم.

کوتاه مدتی بعد از کار در نیروی هوایی، مرا که تنها درجه ستوانی داشتم، به فرماندهی هواپیمای نظامی ترابری آ.ان-12 منصوب کردند.

این ارتقای قابل ملاحظه‌ای بود که حس غرورت را تحریک می‌کند: قهرمانان خاطرات کودکی‌ام در ذهن مجسم می شد کسانی مثل «یکایر» که در 18 سالگی فرمانده هنگ شده بود. انتخاب من به این سمت تاثیر مثبتی در روحیه من گذاشت و فهمیدم کسی که رنج سختی کار را تحمل می کند، دستمزد مناسب می گیرد؛ به این ترتیب بود که طی 30 سال خدمت در نیروی هوایی مرتبا ارتقاء مقام پیدا کردم.

ایسنا: تا جایی که می دانیم در انتخاب فضانوردان بیشتر خلبانان هواپیماهای شکاری تهاجمی سبک و سریع پرواز را ترجیح می‌دادند؛ چه طور شد، ولادیمیر کوالنک، خلبان هواپیمای سنگین باری توانست استثناء از این قاعده باشد؟

در سال های دهه60 که انتخاب فضانوردان شروع شد، طراحان اصلی تجهیزات کیهانی، دورنمای نزدیک را در تاسیس پایگاه مداری دراز مدت می‌دیدند. برای این کار قبل از خلبانانی ضروری بود، هدایت دستگاه های بزرگ را بداند. به همین دلیل نه فقط از خلبانان شکاری بلکه خلبانان هواپیما های سنگین دور پرواز و باری هم در فهرست انتخاب ها قرار گرفتند. از میان خلبانان هواپیماهای سنگین سه نفر را پذیرفتند. من، ویاچسلاو زودوف و گنادی سارافانف؛ البته آن دو نفر فوراً در سال 1965 به گروه کیهان نوردان پیوستند اما من مجبور شدم دو سال در گروه مخصوص جست‌وجو و انتقال سفینه های برگشته از فضا خدمت کنم. بالاخره در سال 1967 به گروه کیهان نوردان پیوستم، اما همانطور که می دانید تا سفر به فضا ، سال های طولانی صبر کردم.

ایسنا: نخستین سفرتان هم که با ناکامی به پایان رسید!

بله ، بعد از 10 سال انتظار در 9 اکتبر 1977 به همراه والری ریومین و بر عرشه ناو کیهانی سایوز -25 راهی مدار زمین شدم تا سفری طولانی و رکورد شکن را در ایستگاه جدید سالیوت-6 به انجام برسانیم.

ایسنا: اگر ممکن است درباره چگونگی و دلایل این عدم موفقیت برای خوانندگان ما توضیح دهید.

سایوز 25 حدود 14 هزار کیلومتر جدا از سالیوت-6 راه پیمود و چندین مرتبه نیز مشخصات مداری خویش را تغییر داد. در فاصله صدمتری من هدایت دستی سفینه را بر عهده گرفتم و آن را به سالیوت نزدیک کردم. در فاصله 50 متری سالیوت-6 متوجه شدیم به پهلوی سفینه نزدیک می شویم و سفینه در زاویه درست حرکت نمی کند. به دستور مرکز هدایت پرواز، مجبور شدیم ایستگاه فضایی را دور بزنیم و مجدداً عمل اتصال با استفاده از دستگاه خودکار ایگلا انجام دهیم. این دستگاه سوخت زیادی مصرف کرد و مرکز هدایت پرواز از من خواست تا مجدا خودم هدایت ناو را بر عهده بگیرم. این بار سایوز-25 توانست در نقطه اتصال عمل کند و ضربه کوچکی وارد کرد اما در سفینه چراغ اتصال عکس العملی نشان نداد. بعد مشخص شد ناو کیهانی خیلی آهسته از ایستگاه فضایی دور می شود. من یک بار دیگر برای اتصال به ایستگاه به آن نزدیک شدم، این بار نیز اتصال صورت نگرفت. سومین کوشش نیز بی فایده بود. ضربه اتصال به ایستگاه، سفینه را هشت تا شش متر عقب راند. سوخت مخزن اصلی کاملاً تمام شده بود و مرکز هدایت پرواز دستور بازگشت داد.

با توجه به گزارش هیات بررسی دلیل عدم موفقیت پرواز و مشخص شدن عملکرد درست من و ریومین، کمیسیون برنامه ریزی ما دو نفر را در اولویت پرواز قرار داد و هر دوی ما توانستیم بزودی پرواز بعدی را آغاز کنیم. سال بعد من به عنوان فرمانده ناو بار دیگر و این بار به همراه الکساندر ایوانچنکف به سالیوت سفر کردم.

ایسنا: مردم در اخبار می شنوند که فلان ناو کیهانی به فضا پرتاب شد و فضانوردان فلان مدت در ایستگاه فضایی بودند. از طرف دیگر همه ما می دانیم که پرتاب های فضایی و کار های پشتیبانی از کیهان‌نوردان در مدار زمین هزینه‌های زیادی دارد. می‌توانید برای ما بگویید، به طور مثال در دومین ماموریت دراز مدت سالیوت - 6 که شما در آن شرکت داشتید، طی این مدت طولانی چه کردید و فعالیت شما چه سودی داشت؟ چه پژوهش‌های علمی، فنی، زیست شناسی و پزشکی صورت گرفت؟

طول ماموریت ما در سال 1978 حدود 140 شبانه بود؛ اما هدف اصلی ادامه پرواز شامل اقامتی120 شبانه روزی بود. در چنین دوره ای است که گلبول های قرمز خون بدن یک انسان کاملا بازسازی و تعویض می شوند و دانشمندان می خواستند بدانند بدن انسان به این تبدیل چه عکس العملی نشان می دهد. آیا آن گلبول های قرمز که در فضا به وجود آمدند پس از بازگشت به جاذبه زمین کارشان را به درستی انجام می دهند یا خیر؟ تا آن زمان هیچ موجود زنده در فضا چنین پرواز طولانی نداشت. پیش بینی شده بود که خون ما را در جریان پرواز هم بررسی شود. این کار می توانست از طریق حمل نمونه های خونی به زمین توسط گروه های مهمان اعزامی و مقایسه با نتایجی که در فضا به دست می آید صورت گیرد.

ما در ایستگاه مداری دستگاه «کریستال» را را اندازی کردیم و برای نخستین بار در دنیا در شرایط بی وزنی کریستال را به دست آوردیم و آن را در ارتباط های تلویزیونی به معرض دید تمام جهان قرار دادیم. در حال حاضر تولید نمونه های کریستال‌های صنعتی در فضا امری عادی است اما در آن زمان این کار «گام نهادن به سوی فن‌آوری فضایی با دورنماهای بسیار گسترده» نام گرفت.

ما به تحقیقات کاربردی بیشتر توجه می کردیم. کار «یوری راماننکو» و مخصوصاً «گئورگی گرچکو»، یعنی گروه قبلی در پرواز دراز مدت «سالیوت 6» را ادامه دادیم که هر کدام منابع اقتصادی و توان علمی کشور را بالا می برد. به طور مثال مدتی به مسائل اقیانوس و تحقیقات منابع طبیعی زمین مشغول بودم و موفق شدم ناوگان ماهیگیری اتحاد شوروی را از حدود منطقه صنعتی به طول 300 کیلومتر در آب‌های آزاد اقیانوس جهانی خارج کنم. با راهنمایی آنها به طرف حرکت در مناطق حاصل‌خیز آب‌های بین المللی از طریق جست‌وجو و کشف محل تجمع توده های عظیم ماهی، فایده‌ای در حدود 20 میلیون روبل ( در آن زمان نرخ رسمی روبل بیش از 2 دلار بود!) در سال به این صنعت سود رساندم. فرماندهان کشتی ها اذعان می کردند که مشخصات داده شده کمک بزرگی به کار ماهیگیری کرده بود. مثلاً ناوگان «کامچاتکا» چند شبانه روز در آب « خالی » سرگردان بود و به دنبال محل تجمع ماهی ها می چرخید. وقتی از طریق مرکز هدایت پرواز کشتی را به جنوب شرقی در 300 کیلومتری جریان کوروسیو راهنمایی کردم با منطقه حاصلخیز و سرشار از ماهی روبرو شدند و 1 شبانه روز بدون وقفه مجبور شدند به ماهی‌گیری صنعتی بپردازند. مکانیزم شکل گیری هوا را هم مطالعه کردم که نتایج جالبی داشت. جریان هوا یکی از جزیره گروئنلند، اقیانوس اطلس، قاره آمریکا، دیگری از سرزمین آسیا و خاور دور و فراتر از کنار اقیانوس آرام وجود دارد. جریان هوایی قطبی به استقبال این جریان می آید. جریان ها جایی در منطقه نقاط استوا با هم روبرو می شوند. اینجا گردش هوای مخصوص صورت می گیرد. با مشاهده این جریان ها می توان ایجاد رگبارهای نواحی استوایی را پیش‌بینی کرد. همزمان مطالعه ما از فضا، مرکز نظارت زمینی هم این موضوع را پیگیری کردند. از حاصل نتایج تحقیقات فضایی و زمینی پی بردند، مکانیزم خاصی وجود دارد که می تواند رازهای مثلث برمودا را توضیح دهد. در این منطقه، جریان هوا انرژی بیشتری پیدا می کنند و «چرخش» آغاز می شود.

از جمله دیگر فعالیت های ما، پذیرایی و کار با دو ماموریت بین المللی کوتاه مدت شامل کیهان نوردانی از آلمان دمکراتیک و لهستان بود. همچنین راهپیمایی در فضای باز از جمله کارهای پیش بینی شده برای گروه ما بود.

در این مدت سه ناو باربری پروگرس مواد و آب و غذا و سوخت را به ایستگاه رساندند.

ایسنا: شما اولین فضانوردی بودید که با آتش سوزی در پایگاه «سالیوت-6» مواجه شده اید. چه طور توانستید جلو حادثه را بگیرید؟

 من و «ایوانچنکف» مجبور شدیم وظیفه آتش نشان های فضایی را انجام بدهیم. دلیل وقوع آتش سوزی بروز یک مشکل فنی در یکی از مجتمع های محاسبه ناوبری ایستگاه با نام «دلتا» بود که ظاهراً در زمین و قبل از پرتاب معیوب شده بود. در جریان پرواز درازمدت، سیم های آن اتصالی کرد. باید بگویم بدترین وضعیت پیش آمد. دود غلیظ، موجب اختلال چشمی می شود. خوشبختانه ماسک ضد گاز داشتیم. خوشبختانه توانستیم کار خاموش کردن آتش را به بهترین شکل انجام دهیم. مخصوصاً «آلکساندر ایوانچنکوف» نقش مهمی داشت. او اول آتش را دید و بدون تاخیر تصمیم گرفت برق تمام پایگاه را قطع کند. یادم هست که چطور قاطعانه فرمان این کار را داد. سکوت برقرار و گردش هوا تمام شد. من با آتش خاموش کن با آتش مبارزه می کردم. اما اشکال با هم پیش آمد: ماده آتش خاموش کن هادی برق بود و این می توانست خطر بزرگی را ه بوجود آورد. به «ایوانچنکف» گفتم به داخل ناو سایوز رفته، آنرا برای جدا شدن از پایگاه آماده کند. ما باید تا خشک شدن محل آتش‌سوزی صبر می‌کردیم. در صورت ادامه پیدا کردن مشکل مجبور بودیم با سفینه سایوز 29 پایگاه را ترک کنیم. خوشبختانه بالاخره توانستیم وضع غیر منتظره را رفع کنیم.

ایسنا: چه طور؟ به طور تصادفی؟

البته که نه، چنین وضعیت غیرمنتظره‌ای را قبلا در زمین تمرین کرده بودیم. فکر می کنم این امتحان عملی ما بود ....

ایسنا: درباره سومین پروازتان چه می توانید بگویید؟

سومین و آخرین پرواز فضایی من در 12 مارس 1981 شروع شد و در 25 مه خاتمه یافت. سایوز تی-4 در 12 مارس 1981 با دو کیهان نورد به نام های «ولادیمیر کوالیونک» و «ویکتور ساوینیخ» به فضا پرتاب شد. در آغاز قرار بود گروه دیگری به سالیوت فرستاده شوند اما در 10 مارس یعنی دو شبانه روز قبل از پرتاب، کمیسیون دولتی با توجه به وضعیت ایستگاه سالیوت-6 را که ذخایر منابع ( انرژی و غیره ) را تقریباً به انتها رسانده بود، تصمیم گرفت، گروه جانشین شامل من و «ویکتور ساوینیخ» به جای گروه اصلی پرتاب شوند. در این تصمیم کمیسیون، سابقه «ویکتور ساوینیخ» که دو بار دوره آمادگی برای «سایوز تی» گذرانده و ناو کیهانی را به خوبی می شناخت، همچنین تجربه پرواز 140 شبانه روزی من در «سالیوت-6» که در جریان آن سامانه های ایستگاه را تعمیر کرده بودم تاثیر داشتند.

یک شبانه روز بعد از پرتاب یعنی در 13 مارس ما ایستگاه مداری «سالیوت-6» قدم گذاشتیم و بلافاصله کارهای تعمیری و تخلیه ناو باربری بدون سرنشین پروگرس را شروع کردیم. مدتی بعد گروه مشترک شوروی - مغولی تقریبا یک هفته مهمان ما بودند.

فشار کار و خستگی شدید فشار خون «ساوینیخ» به 110-100 و مرا به 100-90 رساند. در صورتی که ضمن پروازهای معمولی 80-140 است. علاوه بر این، هر دو بی حسی شدید ماهیچه ها را احساس می کردیم. بی خوابی و سردردهایی شروع شد که هیچ دارویی نمی توانست آنرا کم کند. در 24 آوریل به ما استراحت سه روزه دادند که پس از آن کار بطور عادی ادامه یافت.

مهمانان بعدی گروه مشترک روسی– رومانیایی بودند که 14 مه با سایوز-40 پرتاب شدند و یک روز بعد به ایستگاه فضایی رسیدند. این گروه تا 22 مه در سالیوت بودند و سپس با انجام تمامی برنامه پیش بینی شده راهی زمین شدند.

بعد از رفتن آنها، من و «ساوینیخ» توانستیم به خوبی استراحت کنیم. در پایان دوره استراحت، طبق برنامه پیش بینی شده، ظرف سه روز ایستگاه را جمع جور کردیم و برای فرود آماده شدیم.

در 26 مه با ناو کیهانی «سایوز تی-4» را به زمین برگشتیم. این آخرین ماموریت به ایستگاه «سالیوت» بود که از 29 سپتامبر 1977 در مدار زمین می چرخید. ایستگاه «سالیوت-6» پس از 1765 شبانه روز پرواز مداری و در 29 ژوئیه سال 82 با برخورد به لایه های فشرده جو و نابودی آن به پایان رسید.

ایسنا: در حال حاضر در مدار زمین ایستگاه فضایی بین المللی در حال گردش است. ایستگاه فضایی بین المللی ثمره برنامه مشترک روس ها و آمریکایی ها است. روابط فعلی چگونه شکل گرفت ؟

من به عنوان کارشناس مستقل در کمیسیون حفاظت و نگهداری این طرح شرکت داشتم. در این کمیسیون افراد برجسته ای مثل «ولادیمیتر اوتکین»، طراح و سازنده موشک قاره پیمای «اس.اس-18»، طراح اصلی یکی از قوی ترین موشک‌های «زنیت»، رئیس موسسه پژوهش‌های علمی رشته فضایی شرکت داشتند. مسائل بنیادی ما توانایی‌های گسترش ایستگاه فضایی بین المللی و تامین امنیت آن بود. البته خطر برخورد با دستگاه های فضایی دیگر ( مثل حادثه خودرو) وجود نداشت؛ اما بایستی آن را از « زباله های فضایی» و ریزشهاب سنگ‌ها محافظت می‌کردیم. در جریان کار، آمریکایی ها، یک سامانه گرانقیمت مقابله با ذباله های فضایی را طبق روش خود، برای بخش روسی روسی تحمیل کردند.

روش ما هم مقرون به صرفه تر و هم کارآمد بود: پایگاه مداری «میر» 13 سال به طور موفقیت‌آمیز تا آن زمان فعالیت کرده بود؛ اما وقتی که طول مدت کارآیی آن را طبق روش آمریکایی ها حساب کردیم، نتیجه مایه تعجب شد: صدمات کوچک به وجود آمده طی این 13 سال به مراتب کمتر از حد یک ساله محاسبه روش آمریکایی بود؛ اما نمایندگان حاضر در مذاکرات، مدارک را امضا کردند و الان باید از آن پیروی کنیم.

ایسنا: بشریت وارد قرن 21 شده است. چه دستاوردهایی را باید در زمینه فضانوردی سرنشین‌دار منتظر باشیم؟

اگر دورنمای نزدیک را در نظر بگیریم، باید ادامه ساختن ایستگاه فضایی بین المللی و کار در آن را مطرح کنیم. من نسبت به گسترش فعالیت‌ها در این ایستگاه خوش بین هستم. کیهان‌نوردی رو به گسترش است و امروزه کمتر کسی است که نقش مهم این فن‌آوری را در زندگی بشر منکر شود. مطمئن هستم این نقش در آینده پررنگتر خواهد شد.

نگاهی به زندگی‌ «ولادیمیر واسیلویچ کوالیونک»

وی در سوم مارس 1942 در روستای «بلوی خالاپنیچسکی» حومه «مینسک» مرکز «بلاروس» به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات متوسطه در سال 1959 نخست به آکادمی پزشکی نظامی «لنینگراد» روی آورد اما به زودی آن را رها کرد و به آموزشگاه عالی هوائی نظامی خلبانان نیروهای هوایی نظامی وارد شد. در سال 1963 و با تمام کردن آکادمی به عنوان خلبان حمل و نقل هوایی در نیروی هوایی شوروی مشغول به کار شد. در محیط کار او به زودی استعداد و توانایی‌های فوق العاده خود را نشان داد و تنها دو سال بعد به عنوان فرمانده هواپیمای آ. ان- 12 در هنگ 374 هوایی نظامی حمل و نقل انتخاب شد.

پس از انتخاب به عنوان فضانورد، در کنار کار فشرده آموزش و تمرین، در آکادمی نظامی ستاد مشترک نیروهای مسلح شوروی ادامه تحصیل داد و توانست در سال 1984 آنرا با مدال طلا به پایان برساند.

کوالیونک پس از خروج از گروه فضانوردان هم عهده‌دار سمت های مهمی و مدال ها و عناوین متعددی را در داخل و خارج شوروی کسب کرده است.

گفت‌و‌گو: سیروس برزو، پژوهشگر تاریخ کیهان‌نوردی