هابل شاهکار

شاهکار جدید هابل: سحابی جبار

در فاصله 1500 سال نوری از ما سحابی بزرگ جبار زیباترین ابر کیهانی در آسمان شب است و اکنون نگاه تیزبین و موشکافانه تلسکوپ فضایی هابل به این سحابی افتاده است تا واضح ترین تصویر گرفته شده از این گاز و غبار کیهانی به دست آید.

ترجمه: علی پزشکی

تلسکوپ فضایی هابل که از سال ۱۹۹۰ به مدار زمین رفت، همواره سرامدترین تلسکوپ اخترشناسان بوده  و بسیاری از تصاویر آن واضح ترین تصاویر گرفته شده از اجرام سماوی و در مواردی عمیق ترین تصاویر کیهانی بوده است. تازه ترین تصویر منتشر شده هابل نگاهی دقیق به سحابی بزرگ جبار است. این توده مه آلود که در اسمان شب حتی با چشم غیر مسلح نیز در نزدیکی سه ستاره کمربند جبار (شکارچی) پیداست، آزمایشگاهی منحصر به فرد برای بررسی ساختار ستارگان به شمار می رود. در حالی که آسانترین جرم اعماق آسمان برای عکسبرداری نجومی است و هزاران منجم آماتور در آلبوم عکسهای نجومی خود تصویری از این سحابی از درون تلسکوپ خود دارند، حتی تصاویر بزرگترین تلسکوپهای زمینی تمام جزییات تصویر هابل را یکجا در بر ندارند.
در تصویر جدید هابل این سحابی مانند پرده ای زیبا از گاز وغبار ستارگان درون خود را در برگرفته است، از متراکم ترین ستون های گاز پر پیچ و خم گرفته تا گرد و غبارهایی رقیق و ستاره های پر جرم و جوان که با پیدایش خود باعث شکل این چنینی سحابی شده اند و با بیشتر انرژی خود را با تابش شدید پرتو های فرابنفش گسیل می کنند.

این تصویر موزائیکی به بزرگی یک ملیارد پیکسل از کنار هم گذاشتن تصاویری تهیه شده که طی ۱۰۵ دور مداری هابل به گرد زمین از بخشهای مختلف سحابی جبار تهیه شده است. درحالی که این تصویر موزاییکی به پهنای قرص کامل ماه از تصاویر دوربین پیشرفته نقشه برداری هابل ( (ACSحاصل شده است از تمام ابزارهای دیگر هابل، شامل دوربین سیاره ای شماره ۲ و دوربین فروسرخ نزدیک و طیف سنج چند منظوره هابل (نیکموس) همزمان برای بررسی سحابی استفاده شده است. در این تصویر بیش از ۳۰۰۰ ستاره (متعلق به ابر جبار یا جزء ستاره های پیش و پس زمینه) شناسایی شده که برخی از آنها در نور مرئی هرگز دیده نشده بودند، حتی ستاره هایی شناسایی شدند که درخشندگی شان یک صدم ستاره هایی بود که در تصاویر قبلی از سحابی جبار دیده شده بودند.

صورت فلکی جبار یا شکارچی در شبهای زمستانی به خوبی در آسمان میان ستاره درخشان شباهنگ در یک سو  و ثور و خوشه پروین در سوی دیگر پیداست.

 از دیگر یافته ها می توان به کشف کوتوله های قهوه ای در این سحابی اشاره کرد.جالب تر اینکه حتی کوتوله های قهوه ای دو تایی هم در این تصویر دیده شده که در دام گرانش هم گیر افتاده اند و به دور هم در حال چرخش هستند. کوتوله های قهوه ای ستاره هایی اند که مراحل تولد را گذرانده اند ولی توانایی انجام همجوشی هسته ای از آن نوع که در دل ستارگان رخ می دهد ( تبدیل هیدروژن به هلیوم و هلیوم به عناصر دیگر) را در هسته خود نداشته اند و به اصطلاح" ستاره های نارس" خوانده می شوند.
با این اکتشافات دانشمندان یافتند که با محیطی غنی از انواع ستاره ها روبه رو هستند. شاید حتی خورشید ما نیز در چنین زایشگاه ستاره ای به وجود آمده است و بعد ها از آن ابر کیهانی در کهکشان دور شده است. ماسیمو رابرتو ( (Massimo Robberto از موسسه علوم تلسکوپ فضایی که رهبری گروه تصویر بردار این سحابی را بر عهده داشته است در این باره می گوید:"ما با استفاده از تمام ابزارهای هابل در یک زمان توانستیم ستاره هایی را در تمام اندازه هادر این محیط غنی ببینیم. این سحابی برای ما حکم آزمایشگاه کاملی را مملو از ستاره های گوناگون دارد که ما میتوانیم اطلاعات بسیاری را در مورد شکل گیری ستارگان از آن به دست آوریم.ما با مشاهده طرز تولد چند ستاره روند کلی تشکیل ستاره ها را در این سحابی یافتیم. گاز و گرد وغبارکه بر اثر پیدایش ستاره های جوان در رشته هایی شبیه دود سیگار کشیده شده اند شکل زیبایی را به این سحابی بخشیده اند. به هر کدام از این ستاره ها که بپردازیم داستان و تاریخچه خود را برای ما روایت می کند."

مشخصات سحابی جبار:
یکی بهتیرین موضوعات رصدی در آسمان شبهای زمستانی است. اگر زیر آسمانی صاف با آلودگی نوری کم باشد حتی با چشم غیر مسلح نیز را مشاهده کنید اما نمای آن از درون دوربین های دوچشمی یا تلسکوپی کوچک بسیار دل انگیز تر است . سحابی جبار از قدر ۵ در فهرست اجرام مسیه شماره ۴۲ و در اجرام NGC شماره۱۹۷۶ را دارد. ۶۶در ۶۰ دقیقه قوسی از آسمان را پوشانده و رنگی قرمز را دارد و از نظر دسته بندی سحابی ها جزء سحابی های نشری به حساب می اید.