مریخ جست و جوی احتمالی

گامی تازه در جست و جوی حیات احتمالی در گذشته مریخ

دکتر عباس کنگی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگر زمین شناسی سیاره یی موفق به کشف پدیده گل فشان به جا مانده از فعالیت‌های آتشفشانی در سطح سیاره مریخ شد. به گزارش خبرنگار «پژوهشی» خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، یافته های جالب توجه این محقق ایرانی که به گفته وی احتمالا نخستین گزارش علمی از وجود گل فشان در سطح سیاره سرخ است در قالب مقاله ای در شماره ماه مه 2007 مجله علمی معتبر(ACTA ASTRONAUTICA (Elsevier - مجله آکادمی بین المللی کیهان نوردی - ارائه شده است. اثبات این کشف مبنی بر فعالیت گل فشانها در سطح مریخ که با بررسی یکی از آتشفشان های باستانی مریخ موسوم به Hecate Tholus و با بهره گیری از اطلاعات حاصل از فضاپیمایی مارس اکسپرس ناسا حاصل شده می تواند فصل جدیدی در کاوش ها در سیاره مریخ بگشاید چرا که با توجه به آنچه در نمونه های مشابه زمین مشاهده شده، گل فشان ها از محل های دارای پتانسیل حیات فسیل شده در سطح سیاره سرخ می باشند. دکتر عباس کنگی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود و دانش آموخته دکتری زمین شناسی ساختمانی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با خبرنگار «پژوهشی» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) با اشاره به این که مطالعه بر روی زمین شناسی سیاره مریخ را از حدود چهار سال پیش آغاز کرده است، اظهار داشت: در تحقیقات اخیر که نتایج آن در شماره ماه مه ACTA ASTRONAUTICA ارائه شده به کمک تصاویر ارسالی از فضاپیمایی مارس اکسپرس (Mars Express) که در تاریخ یکم مارس 2004 تهیه شده بود، وجود پدیده گل فشان در سطح این سیاره را کشف کردم. وی در خصوص نحوه پیدایش این پدیده گفت: طی فعالیت های آتشفشانی علاوه بر قطعات سنگ، گدازه، خاکستر و گازهای آتشفشانی، در برخی موارد محصولات غیر عادی تولید می شود. این محصولات که غالبا مخلوطی از آب و گرد و غبار آتشفشانی می باشند، به صورت جریان هایی از گل مایع از دهانه آتشفشان خارج می شود و گل فشان (mud volcanoes) نامیده می شود. معمولا فعالیت گل فشان با چندین انفجار و صدای مهیب آغاز می گردد. سپس مقادیر زیادی گل سیاه رنگ و بدبو به همراه آب داغ و گازهای سوزان از دهانه آتشفشان خارج می شود. جوشیدن آب و فوران گل از دهانه آتشفشان سبب انباشته شدن مقدار زیادی گل در اطراف آتشفشان می گردد. نمونه‌های مختلفی از فوران گل فشانها در جزیره سیسیل در ایتالیا وجود دارد، که در مجاورت آنها مجموعه ای از موجودات میکروبیولوژیک رشد و تکامل می یابند. دکتر کنگی با بیان این که چون مطالعه بر روی مریخ به صورت غیر مستقیم انجام می شود، در بیشتر موارد آن را با مدل‌های زمینی تطبیق می دهند، تصریح کرد: مطالعه حیات بر روی سیاره مریخ به دو صورت جستجوی حیات زنده و موجودات فسیل شده انجام می شود. وجود حیات زنده در مورد مریخ منتفی می باشد، اما دانشمندان به دنبال شناسایی مناطقی هستند، که آثاری از حیات گذشته در آنجا مشاهده می شود. اثبات فعالیت گل فشانها در سطح مریخ می تواند به عنوان یکی دیگر از محل های دارای پتانسیل حیات فسیل شده در سطح سیاره باشد. به عبارت دیگر ارگانیسم های گرما دوست، با سوخت و سازهای متنوع، توانایی زندگی در شرایط نامناسب را دارند و می توانند از ترکیبات آهن و دیگر منابع انرژی موجود در محیط بهرمند شوند. بنابراین می توان پیش بینی کرد مجموعه های حیاتی در داخل رسوبات گل مانند حاشیه آتشفشان هکاتیس تالوس بر سطح مریخ بصورت مجموعه های میکروبی، در شکل استروماتولیت و میکرو فسیل ها قابل دسترسی باشد. وی خاطرنشان کرد: هر دو سال یک بار فضاپیمایی برای بررسی سیاره مریخ و کسب دستاوردهای جدید به فضا ارسال می‌شود که برخی با فرود بر سطح آن و برخی با استقرار در مدار به صورت ماهواره این کار را انجام می‌دهند و انبوهی از اطلاعات تصویری، طیف سنجی TES، حرارتی، پرتوگاما و رادیومتری مادون قرمز به زمین ارسال می شود، که غالبا بر روی شبکه اینترنت برای مطالعه پژوهشگران جهان قرار می‌گیرد. هدف نهایی از انجام این تحقیقات گسترده، ساخت محل های سکونت طولانی مدت بر سطح سیاره سرخ و اعزام انسان در سال 2019 به این سیاره اسرار آمیز است. کنگی افزود: هر روز هزاران تصویر و طیف‌های نوری توسط فضاپیماها مستقر در مدار مریخ تهیه و به زمین ارسال می گردد. در چنین شرایطی با وجود فاصله بیش از 55 میلیون کیلومتری مریخ از زمین می توان به کمک تکنیکهای سنجش از دور علاوه بر بررسی ساختمانهای زمین شناسی سطح سیاره، خصوصیات مغناطیسی، جنس سنگها، درجه حرارت و دیگر خصوصیات مورد نیاز را بدست آورد. وی خاطر نشان کرد: آخرین فعالیت آتشفشانی که در مریخ اتفاق افتاده مربوط به 20 میلیون سال پیش است و پدیده گل فشان در آتشفشان هکاتیس تالوس جزو فعالیت‌های جدید سیاره محسوب می‌شود. دکتر کنگی در ادامه در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا درباره روند مطالعه گل فشان های مریخ اظهار داشت: تا سال 1997 تصاویر تهیه شده از سطح مریخ دارای قدرت تفکیک پایین بود. بنابراین شناسایی بسیاری از ساختمانهای زمین شناسی از جمله گل فشانها در سطح سیاره ممکن نبود؛ بنابراین، بحث وجود گل فشان ها در مریخ حداکثر در حد گمانه زنی و طرح سوال بود. از سال 1997 تا 2001 فضاپیما Global Surveyor در مدار مریخ مستقر شد و سطح سیاره به صورت دقیق نقشه برداری شد. با استقرار فضا پیما مارس اکسپرس در سال 2003 در مدار مریخ تصاویر با رزلوشن بالا از بخش های مختلف سیاره تهیه شد و دور جدیدی از تحقیقات در سطح این سیاره آغاز شد. دکتر کنگی که تمایل چندانی به طرح این مطلب که مقاله وی، نخستین گزارش از وجود گل فشان در سطح مریخ است، ندارد به ایسنا گفت: مقاله من در آوریل 2005 برای مجله ارسال شده و پس از یک سال و نیم داوری در اکتبر 2006 تایید و در می 2007 چاپ شد. هرچند تا کنون هیچ مقاله ای در باره حضور گل فشانها در سطح مریخ ارائه نشده اما در برخی کنفرانس های بین المللی با شک و تردید به احتمال حضور این پدیده در سطح مریخ اشاره شده است. کنگی در پایان درباره احتمال وجود حیات در سیاره سرخ گفت: مریخ در شراط کنونی سیاره ای سرد با اتمسفری نازک می باشد. این سیاره در مقایسه با دیگر سیارات منظومه شمسی شباهت بیشتری با زمین دارد. اما در این سیاره فرایندهای بیولوژیک حفاظت کننده از حیات زمینی وجود ندارد؛ بنابراین وجود حیات به صورت زنده در سطح سیاره رد شده و دانشمندان به دنبال کشف موجودات مریخی نمی باشند؛ اما این احتمال وجود دارد که در گذشته بسیار دور به دلیل تشابه شرایط مریخ و زمین موجوداتی در سطح سیاره تکامل یافته و آثار آنها به صورت فسیل شده در رسوبات موجود در سطح سیاره یافت شود.