گزارشی زیبا از بزرگداشت

گزارشی از بزرگداشت استاد ثبوتی

در شب هفتاد و پنجمین سالروز تولد دکتر یوسف ثبوتی، بزرگداشت این استاد بزرگ اخترشناسی ایران با حضور جمع پرشمار فرهیختگان علمی کشور و دوستداران وی برگزار شد.

بسیاری او را به نام پدر اخترشناسی نوین ایران می‌شناسند. دکتر یوسف ثبوتی نامی آشنا و پر ارج در جامعه علمی ایران و در سطح بین‌المللی است. شاگردان او، چه آنها که اکنون در جمع اخترشناسان حرفه‌ای ایران اند و چه آنها که این روزها در مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان از این چشمه دانش می‌آموزند او را مثالی را از تلاش و جدیت در پژوهش‌های علمی می‌دانند. او در تاسیس نهادهای علمی بسیاری نقش داشته است، از اساسنامه انجمن فیزیک ایران در دهه ۱۳۴۰ تا تاسیس رصدخانه بیرونی شیراز و آغاز نخستین دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری در ایران (در دانشگاه شیراز) در دهه ۱۳۵۰ و سپس تاسیس انجمن نجوم ایران و تاسیس مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان (یکی از بهترین مراکز تحقیقاتی علوم پایه در ایران و منطقه). با گذشت بیش از نیم قرن آموختن و تحقیق در فیزیک، دکتر ثبوتی در کنار مدیریت مرکز تحصیلات تکمیلی و مسئولیت‌های دیگر علمی در ایران و سطح بین‌المللی (عضویت در انجمن نجوم بین‌المللی و آکادمی علوم جهان سوم) هنوز به ارائه مقاله‌های پژوهشی می‌پردازد که از نمونه‌هّای اخیر آن به صورت مشترک با اخترشناسی جوان در زمینه‌ تاج خورشیدی و جستجوی راه‌های توضیح گرانشی معماهای بزرگ کیهان‌شناسی یعنی ماده تاریک و انرژی تاریک بوده است.

سخنرانی دکتر مهریار

سی و یکم مرداد ۱۳۸۶ در شب هفتاد و پنجمین سالروز تولد وی به کوشش فرهنگسرای ابن سینا (قانون) در تهران بزرگداشت استاد ثبوتی در تالار این فرهنگسرا و با حضور جمعی از فرهیختگان علمی کشور و دوستداران وی برگزار شد. چند صد شرکت‌کننده در این برنامه خود را در لا‌به‌لای صندلی‌ها، بر زمین و حتی در فضای بیرونی تالار جا داده بودند.

برنامه با سرآغاز دکتر محمدخانی، رییس فرهنگسرای ابن‌سینا، آغاز شد که در طرحی به نام سپاس به نکوداشت مقام فرهیختگان ایرانی می‌پردازد. سپس دکتر مهریار، استاد علوم رفتاری و روان‌شناسی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، که از سال‌ها دوست و همراه نزدیک دکتر ثبوتی بوده‌است، از ویژگی‌ها اخلاقی و منش انسانی او یاد کرد.

پس از آن دکتر محمدتقی توسلی، استاد فیزیک دانشگاه تهران و پژوهشگر مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان، از تلاش‌ّهای استاد ثبوتی در آن مرکز و خاطرات همکاری‌های علمی خود با وی یاد کرد. او دکتر ثبوتی را از طلایه‌داران پژوهش علمی در ایران دانست. پس از اجرای موسیقی زنده با صدای کمانچه و آوای ترانه‌ای سنتی، دکتر عزت‌الله ارضی، رییس انجمن فیزیک ایران، زندگی‌نامه علمی دکتر ثبوتی و نقش او در انجمن فیزیک و نهادهای ملی دیگر را مرور کرد. دکتر ارضی تاسیس مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان را کاری بزرگ در ایران دانست و با توجه به آماز مقاله‌های علمی ارائه شده از این مرکز، آنجا را یکی از مراکز پیشرو پژوهشی در کل منطقه دانست.

در ادامه نوبت به سخنان دکتر محمود بهزاد، ریاضیدان سرشناس ایرانی، رسید. او به اهمیت فعالیتهای علمی در ایران و نقش چهره‌های برجسته علمی پرداخت. سپس بابک امین‌تفرشی، نویسنده علمی و سردبیر ماهنامه نجوم، تحولات اخترشناسی ایران را چه در بخش حرفه‌ای-دانشگاهی و چه در بخش آماتوری در چند دهه اخیر مرور کرد و به نقش سازنده بزرگانی مانند دکتر ثبوتی در شکل‌گیری «باغ کوچک نجوم ایران» اشاره کرد. او استاد ثبوتی را چشمه‌ای واقعی در روزگاری با سراب‌های افتخار یاد کرد.

دکتر یوسف ثبوتی

مراسم نکوداشت استاد ثبوتی با سخنرانی خود ایشان و مطالبی افزوده بر سخنرانان به بخش پایانی خود، یعنی تقدیم لوح تقدیر و هدایایی به استاد رسید. دکتر ثبوتی در پاسخ به سوال مجری ادیب برنامه، سهیل محمودی، که آیا علم حیرت‌زداست یا حیرت‌زا، گفت که نمی‌دانم اما می‌دانم که علم غرور زداست.

زندگی‌نامه علمی استاد یوسف ثبوتی
دکتر یوسف ثبوتی در اول شهریور ماه ۱۳۱۱ در خانواده‌ای فرهنگی در شهر زنجان به دنیا آمد. وی پس از اتمام تحصیلات مقدماتی خود در زادگاهش در سال ۱۳۲۹ به طور همزمان در دو رشته‌ کشاورزی و فیزیک دانشگاه تهران پذیرفته شد که به دلیل علاقه‌ وافر به فیزیک، این رشته را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد.

ثبوتی در دوران دانشگاه با توفان‌های سیاسی شدید سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۳ همراه بود. وی پس از پایان تحصیلاتش در آزمون نقشه‌برداری قبول شد و به صورت رایگان به یاری دکتر حسین کشی افشار شتافت و پس از چندی با معرفی وی به دانشگاه تورنتو کانادا عزیمت کرد و موفق شد که درجه‌ کارشناسی ارشد را از آن دانشگاه دریافت کند.

پس از آن به دانشگاه «شیکاگو» راه یافت و به تحصیل اختر فیزیک نزد استادان صاحب‌نامی هم‌چون سوبرامانیان، چاندراسکار، چمبرلن پرداخت. او در سال ۱۳۴۲ مدرک دکتری تخصصی خود را در این رشته دریافت کرد و برای تدریس با سمت استادیاری رهسپار دانشگاه «نیوکاسل» در انگلستان شد.

سخنرانی دکتر بهزاد در مراسم بزرگداشت

دکتر ثبوتی پس از مدتی به ایران بازگشت و چندی بعد با سمت دانشیاری در دانشگاه شیراز به کار مشغول شد. فعالیت وی در دانشگاه شیراز سرآغاز تحولات جدیدی در دستگاه آموزش عالی ایران بود. نظام ترمی - واحدی کنونی از دستاوردهای دکتر ثبوتی برای نظام آموزشی کشور است.

 وی، همچنین طرح ارتقای اعضای هیات علمی بر مبنای پژوهش‌های آنان را پیشنهاد داد و آن را در دانشگاه شیراز اجرا کرد. پایه‌گذاری دوره‌های کارشناسی ارشد در آن دانشگاه از جمله دیگر خدمات استاد در دوران فعالیت در دانشگاه شیراز است.

دکتر ثبوتی در سال ۱۳۴۸ در یک فرصت مطالعاتی به دانشگاه «پنسیلوانیا» رفت و ضمن تحقیقات به تدریس در آن دانشگاه پرداخت. وی پس از مدتی به ایران بازگشت و علاوه بر تدریس در دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۵۱ طرح تاسیس رصدخانه ابوریحان بیرونی شیراز را ارائه داد. این رصدخانه که در سال ۱۳۵۲ افتتاح شد با تلسکوپی به قطر آینه ۵۰ سانتی‌متر هنوز بزرگترین رصدخانه‌ فعال ایران است.

استاد پس از آن، دوره دکتری نجوم در دانشگاه را بنیان گذاشت و زمینه‌ تحصیلات عالیه‌ علاقه‌مندان اختر فیزیک را در دانشگاه شیراز فراهم کرد.

دکتر ثبوتی با پی‌گیری‌های فراوان، مرکز تحصیلات تکمیلی در علوم پایه‌ زنجان را در سال ۱۳۷۰ تاسیس کرد. همچنین در ایجاد انجمن نجوم ایران در سال ۱۳۷۵ که با تلاش چند اخترشناس حرفه‌ای ایران محقق شد، نقش مهمی برعهده داشت.

از استاد ثبوتی حدود ۶۰مقاله‌ پژوهشی در مجلات علمی بین‌المللی منتشر شده است. این پژوهشگر خستگی ناپذیر در عرصه‌ فیزیک و نجوم علاوه بر دریافت عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی و مدال پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در سال ۲۰۰۰ میلادی به دلیل فعالیت‌های مستمر علمی به دریافت مدال ویژه آکادمی علوم جهان سوم مفتخر شده است.

مراسم اهدای هدایا در بزرگداشت دکتر ثبوتی-فرهنگسرای ابن‌سینا

انجمن فیزیک ایران در شهریور ماه ۱۳۸۱ هفتادمین سال موجودیت خود را همزمان با هفتادمین سالگرد تولد استاد ثبوتی در کنفرانس سالانه‌ی فیزیک ایران جشن گرفت. این برنامه به احترام این همراه خستگی‌ناپذیر سال‌های فیزیک ایران، کنفرانس ثبوتی نامگذاری و با حضور بیش از ۸۰۰ تن از استادان و دانشجویان فیزیک ایران با شکوه خاصی در دانشگاه زنجان برگزار شد.

متن زندگی‌نامه استاد ثبوتی برگرفته از وبگاه همشهری‌آنلاین است.