تحقق رویای خانه سازی در ماه با روش نام آوری ایرانی

به یاد معمار نام‌آور ایرانی و مبتکر ابرخشت و طرح سرپناه‌های اضطراری ارزان

خلیلی، تحقق رویای خانه‌سازی در ماه با الهام از معماری کویری ایران را ندید!

نادر خلیلی، مهندس معماری که برای سرپناه‌های اضطراری و مناطق فقیر خانه‌های خشتی با بودجه اندک طراحی کرده و طرح‌های جالبی برای ساخت و ساز در ماه و مریخ داشت، چهل روز پیش در نیمه اسفندماه 86 در سن 72 سالگی در پی ابتلا به نارسایی قلبی در لس‌آنجلس درگذشت.

 خلیلی، پایه‌گذار تکنیک خاک و آتش با الهام از معماری معماری سنتی مناطق کویری ایران بود که در آن از الگوهای ابرخشت (super Adobe) و سازه‌های خشتی (Geltaftan) و خانه‌های سرامیکی استفاده می‌کرد.

برنده جایزه معماری آقاخان، طرح‌های معماری خود را که در آن از ساده‌ترین و ارزان‌ترین مصالح شیوه‌های ساخت استفاده می‌شود، راهکاری مناسب برای ساخت سرپناه‌های اضطراری ارزان قیمت در زمین و همچنین احداث سازه‌های مختلف در خارج زمین می‌دانست و نمونه‌های متعددی از آنها را اجرا کرده بود که مورد توجه محافل علمی و معماری دنیا قرار گرفته بود.

مرحوم خلیلی، سال‌های سال به تدریس مهندسی معماری در انستیتو مهندسی معماری کالیفرنیای جنوبی مشغول بود و علاوه در آن در موسسه Calearth که خود پایه‌گذار آن بود به آموزش عملی ساخت خانه‌های گنبدی شکل با شیوه‌های ابداعی‌اش اشتغال داشت .

ساده ترین طراحی وی شامل کیسه های پلاستیکی مملو از خاک بود که توسط سیم خاردار تثبیت می‌شوند. هزینه احداث این ساختار ابرخشتی کمتر از 500 دلار است.

خلیلی در گفت‌و‌گویی با خبرنگار علمی ایسنا درباره استفاده از ابرخشت گفته بود: در این سیستم که حاصل 23 سال تحقیق و تجربه برای ابداع ساده ترین و سریع ترین و ارزان ترین روش احداث بناست به جای خشت‌های گلی از کیسه‌هایی که حدود 30 متر طول و 40 سانتی متر عرض دارند، استفاده می‌شود.

این کیسه‌ها که داخل آنها با خاک پر می‌شود به صورت لایه لایه بر روی یکدیگر قرار می‌گیرند و به وسیله ردیف‌هایی از سیم خاردار که به صورت کمربندی‌هایی آنها را در بر می‌گیرد به یکدیگر متصل می‌شوند. به این ترتیب، گنبدی تخم مرغی ساخته می‌شود که بیش از 90 درصد آن از مصالح محلی است.

وی در سخنرانی‌ها و نمایشگاه‌های خود ساختارهای ابرخشتی را به عنوان راه حلی برای ساخت خانه برای افراد فقیر و بی‌بضاعت در آمریکای مرکزی و جنوبی و آفریقا و هند و سایر مناطق دیگر جهان مطرح کرد.

زنده‌یاد خلیلی پس از زمین‌لرزه ویرانگر بم پیشنهاد کرده بود در بازسازی این شهر از طرح ابرخشت که ملهم از معماری بومی ایران بوده و در کشورهای مختلف مورد استقبال قرار گرفته استفاده شود که مورد موافقت قرار نگرفت.

اریک اون موس، رئیس انستیتو مهندسی معماری کالیفرنیای جنوبی درباره وی می‌گوید: نادر مهندسی معماری را به عنوان یک ابزار خدمات رسانی اجتماعی حیاتی در نظر می گرفت. او دائما در جست‌وجوی راه‌هایی برای کمک رساندن و خدمات دهی به افراد فقیر در نقاط دور افتاده جهان بود.

مهندسی خلیل در اواسط دهه 1970 به ایران زادگاهش بازگشت و در این مدت با موتورسیکلت در مناطق روستایی این کشور سفر می‌کرد و به دنبال کشف ساختارهای خانه‌ای بود که به طبیعت نزدیکتر باشند.

وی می دید که بیشتر خانه‌های خشتی نمی‌توانند در برابر زمین لرزه و بادهای قوی مقاومت کنند. او سپس یک سازه خشتی سوز را تصور کرد که در برابر این اتفاقات مقاوم باشد.

این تفکر خلیلی را به سمت ایده‌اش موسوم به سیستم خانه سرامیک سوق داد. سپس طرح ارزانتر و ساده‌تر برای ساخت فن‌آوری کیسه و سیم خاردار را ابداع کرد.

موس در ادامه گفت: وقتی خلیلی به کالیفرنیا بازگشت قلب خود را در خانه‌های کسانی گذاشت که از نظر وی هیچ چاره ای برای زندگی بهتر نداشتند. در شرایطی که بسیاری از مهندسان به جهانی سازی به عنوان ابزاری برای ساخت شیکاگو در آفریقای مرکزی فکر می‌کردند، نادر در این بازی شرکت نکرد بلکه می‌خواست راهی برای میلیون‌ها انسانی پیدا کند که از آب لوله کشی بی‌بهره بودند. این اولویت او بود.

اگرچه نمونه های اولیه طرح‌های خلیلی به طور گسترده در امریکا پذیرفته نشد و علت آن عدم تطابق طرح‌ها با استانداردهای کابینت‌سازی، کاربردهای آشپزخانه و مسائلی از این دست بود اما بسیاری از بازدید کنندگان خارجی خانه‌های گنبدی مهندس خلیلی از طرح‌های وی الهام می‌گرفتند.

مهندس خلیلی در سال 1936 در تهران متولد شد و یک سال در رشته ادبیات و شعر فارسی در دانشگاه تهران تحصیل کرد.

در دهه 1950 به استانبول در ترکیه رفت و به تحصیل در رشته مهندسی و معماری در دانشگاه فنی استانبول مشغول شد. از آنجا به نیویورک سیتی سفر کرد و تحصیلاتش را در سانفرانسیسکو ادامه داد و در دهه 1960 در لس‌آنجلس ساکن شد.

وی از اوائل دهه 1980 تدریس در انستیتو معماری کالیفرنیای جنوبی را آغاز کرد. وی سخنرانی های بسیاری داشته که از جمله آنها می توان به ارائه مقاله‌اش در موضوع اقامت در ماه در طول سمپوزیوم ناسا در سال 1984 اشاره کرد.

زنده‌یاد خلیلی همچنین کتاب‌های بسیاری نیز نوشته است.