درخشندگی سطحی

        درخشندگی سطحی

در طی اولین سال های رصد کم تر پیش می آید که رصدگری با واژه ی درخشندگی سطحی آشنا باشد.این سنجش کمی روشنایی برای رصدگران اجرام اعماق آسمان بسیار مهم است،اما بسیاری از فهرست ها مانند فهرست مسیه و اجرام NGC این مورد را ذکر نمی کنند.البته درخشندگی سطحی را نمی توان به تنهایی برای ارزیابی روشنایی یک جسم به کار برد بلکه مکمل قدر داده شده ی یک جسم است.   درخشندگی سطحی را می توان میزان درخشندگی جسم بر واحد مساحت آن تعریف کرد یا به عبارت دیگر آن را میتوان قدر ستاره بر مجذور دقیقه یا ثانیه قوسی بیان کرد.بیشتر کهکشان های قابل رصد توسط آماتورها دارای درخشندگی سطحی ای در حدود 13.5 هستند که به این معناست که هر دقیقه قوسی مربع از یک کهکشان به روشنی یک ستاره قدر 13.5 است.برای درک بهتر میزان نور آن بهتر است تلسکوپتان را به سوی یک ستاره قدر 13.5 نشانه روید و سپس آن را طوری فوکوس کنید که به اندازه ی یک دقیقه قوس کشیده شود.برای پیدا کردن اجرام در چشمی تلسکوپ باید به یاد داشته باشید که بیشتر اجرام قابل توجه اعماق آسمان دارای درخشندگی سطحی ای در حدود 12.5 اند. مفهوم درخشندگی سطحی بسیار ساده است و می توان آن را با این مثال ساده به خوبی توضیح داد.فرض کنید که شما نور چراغ قوه را روی دیوار انداخته اید،این کار باعث ایجاد دایره ای از نور با اندازه و درخشندگی مشخصی خواهد شد.اکنون چند قدم از دیوار فاصله بگیرید،متوجه خواهید شد که چگونه دایره ی نور بزرگ تر می شود در حالی که درخشندگی آن به طور قابل توجه ای کاهش می یابد.این آزمایش ساده نشان می دهد که اگر چه مجموع نور خروجی از چراغ قوه ثابت باقی مانده است اما درخشندگی سطحی آن (دایره ی نور روی دیوار) به دلیل میزان نوری که اکنون بر سطح بزرگتری پراکنده شده است کاهش یافته است. تجربه ی عملی دیگری که برای درک بهتر درخشندگی سطحی با کمک تلسکوپتان می توانید انجام دهید این است که تلسکوپ را به سوی یک ستاره ی نسبتا پر نور نشانه روید و سپس شروع به تغییر فوکوس تصویر کنید، متوجه خواهید شد که هر چه ستاره بیشتر و بیشتر از فوکوس خارج می شود بزرگ تر و کم نور تر می شود ، در نهایت به این نتیجه می رسید در حالی که تصویر ستاره در میدان دید بسیار بزرگ است تقریبا غیر قابل مشاهده است.البته قدر ستاره هیچ تغییری نکرده است بلکه فقط درخشندگی سطحی آن را با پراکنده کردن مجموع نور آن در یک ناحیه بزرگ تر کاهش داده ایم.                                                M57 و M31 از پشت چشمی تلسکوپ     فهرست مسیه چندین جرم مشکل به دلیل درخشندگی سطحی کم آنها دارد که رصدگران پس از گذراندن مدت زمانی در پشت چشمی به مشکل بودن آنها معترف می شوند.به طور مثال M74 که توسط بسیاری از رصد گران به عنوان مشکل ترین جرم مسیه نام برده می شود،از قدر نسبتا درخشان 9.4 است اما به دلیل اندازه 12*12 دقیقه قوسی آن ،درخشندگی سطحی آن حدود 14.2 است و این به این معنی است که هر دقیقه قوس مربع از مساحت آن به روشنی یک ستاره قدر 14.2 است.برای مقایسه،NGC4431 که یک کهکشان قدر 12.9 در صورت فلکی سنبله با اندازه ی کوچک 1.0*1.7 دقیقه قوس را در نظر بگیرید که اندازه ی کوچک آن درخشندگی ظاهری آن را به 13.5 می رساند که پرنورتر از M74 است! بنابراین بسیاری از اجرام مسیه و فهرست NGC هستند که دارای قدر کمی هستند اما به دلیل اندازه کوچکشان دارای درخشندگی بالایی اند.مثالی دیگر در این رابطه،سحابی حلقه،M57،در صورت فلکی شلیاق است.این سحابی سیاره ای قدر 9 تنها 1.0*1.3 دقیقه قوس است و به خاطر مجموع نور خروجی که در ناحیه کوچکی متمرکز شده است از درون تلسکوپ به خوبی قابل مشاهده است.اکنون M57 را با سحابی هلیکس NGC7293 در صورت فلکی دلو مقایسه کنید.در ابتدا ممکن است این طور به نظر آید که سحابی هلیکس به خاطر قدر 6.3 اش نسبت به M57 آسانتر مشاهده خواهد شد اما بعد از چک کردن اندازه نسبتا وسیع آن که 12*16  دقیقه قوس است در می یابیم که رصد آن بسیار مشکل است و نیاز به آسمانی بسیار تاریک خواهد بود. آیا تمام مطالب بالا به این معناست که می توان داده های قدر یک جرم را نادیده گرفت و تنها به درخشندگی سطحی آن متکی بود؟متاسفانه موضوع به این سادگی نیست و احتمالات مختلفی در میان است.یک کهکشان ممکن است بسیار وسیع باشد که به این معناست که باید در انتظار درخشندگی سطحی کمی باشیم اما کهکشان ممکن است دارای هسته ای بسیار پرنور باشد و این نشان می دهد که اگر چه ما برای دیدن تمام کهکشان کار دشواری خواهیم داشت اما قادر به تشخیص آن به خاطر هسته ی درخشانش خواهیم بود.یک مثال جالب در این مورد M31 کهکشان امراة المسلسله است که دارای قدر  3.4 است اما درخشندگی سطحی آن به دلیل اندازه 140*178  دقیقه قوسی آن تنها 13.5 است.       آنچه در این مقاله آمده است تنها یک توضیح مختصر در باب درخشندگی سطحی است زیرا که بحث در این باره بسیار پیچیده است و حتی شامل واکنش های مختلف  چشم انسان در برابر نور در طول موج ها و رنگ های متفاوت است.بنابراین اگر کسی از شما خواست که UGC9749 که یک کهکشان از قدر 10.9 در دب اصغر است را پیدا کنید بدون اطلاع از درخشندگی سطحی آن حتی به فکر سوار کردن تلسکوپتان هم نیافتید زیرا این جرم به ظاهر ساده دارای درخشندگی سطحی 17.8 است!

نامه ای سر گشاده

 

بابک امین تفرشی به همه دوستداران نجوم در ایران

نامه‌ای سرگشاده نوشته و بعضی ها باید واقعا از این کارهایی

که کردند درس بگیرند

دیدگاه، نگرانی‌‌ها و پیشنهادهای سردبیر‌ ماهنامه نجوم درباره برخی نگرش‌های نادرست در جامعه نجوم ایران

بابک امین‌تفرشی

 

سلام به جامعه نجوم ایران
در ماه‌های اخیر نوشته‌ها و اخباری را خوانده یا شنیده‌ام که حاکی از فعالیت هدفدار و ریاکارانهٔ گروهی است برای آشفته‌کردن جامعه نجوم ایران و گرفتن ماهی از این آب گل‌آلود. در این راه، که به ویرانه‌سرای حسادت و دروغ می‌رود این گروه شیوه‌ای را بهتر از تهمت و اهانت به چهره‌های شناخته‌شدهٔ نجوم ایران و شایعه‌‌سازی دربارهٔ مراکز تاثیرگذاری مانند ماهنامه نجوم نیافته‌است. برایم پیدا نیست که در برکهٔ کوچک نجوم ایران برای صید کدام نهنگ دست و پا می‌زنند. این جمع ناخرد برای رسیدن به گنج خیالی شهرت و حضور در برنامه‌ای تلویزیونی به هر دری می‌زنند و حتی حاضر به سوزاندن نهال سبز نجوم ایران‌اند که پس از قرن‌ها دوباره جان گرفته است. تاریخ چه خواهد گفت؟ برایم پیدا نیست که آیا ما به دنبال زیبایی‌های آسمان‌شب و شناخت این کیهان بی‌کران‌ایم که از ذره ذره بی‌آلایش این طبیعت، عشق و فروتنی و کوچکی خود را بیابیم، یا با تخریب دیگران رخ دورویی نشان دهیم و از خود ستایش کنیم. آیا به دنبال نجوم آمده‌ایم یا تشنه رقابت، قلمرو، جنگ و تخریب‌ایم؟ چنین چیزهایی در نجوم و آسمان شب وجود ندارد. اگر اینها را جستجو می‌کنیم اشتباه آمده‌ایم. جای دیگری را در این جامعه برای خراب‌کاری‌های خود جستجو کنیم. جامعه نجوم آن قدر کوچک و جوان هست که حتی با چند میوه خراب نیز آشفته شود. باور کنید که در جمعی که پر از حرفها و تهمت‌های پنهانی شود، آنها که به دنبال محیطی آرام و علمی آمده‌اند ما را به سرعت با خاطره‌ای تلخ ترک می‌‌کنند. باور کنید با این تفکر که «هر جا من نباشم بد است» به هیچ جا نمی‌رسیم.

شاید حاشیه‌سازی و دروغ را در بخش‌های دیگر جامعه، که مقام و مقاصد اقتصادی کلان مطرح است، بتوان طبیعی دانست که این ذائقه تلخ بشر تا پیش از فرهیختگی است. اما در دنیای نجوم که همه از علم، زیبایی معنوی، دوستی، صلح و آسمانی بی‌مرز برای تمام بشریت سخن می‌گویند، دروغ و دورویی را نا‌به‌جا می‌دانم. این دو از هر دری که آمده‌اند عشق و صداقت از در دیگر گریخته است. تاب دیدن چنین روزی را در جامعه نجوم ندارم. اگر بدانم که این خراب‌کاری‌های زیرکانه و پنهانی این افراد نادان، حسادتی است که از تلاش‌ها و پیشرفت‌های بنده و امثال من در نجوم سرچشمه‌ می‌گیرد، فکری به حال خود و تغییر روند کاریم خواهم کرد تا از این گفته‌های ناعادلانه کاسته شود.

پایان سکوت
چنان با کار در بطن نجوم مشغولم و شب و روز می‌نویسم که نه فرصتی برای حاشیه‌ دارم نه تمایلی. حدود ۱۴ تا ۱۵ ساعت کار متوسط روزانه رمقی برای این جدال‌ها باقی نمی‌گذارد و متاسفانه گروه نادانی که از سر خودخواهی تهمت می‌زنند، این موضوع را خوب می‌دانند. از یک سو باید به تعهدات خود در عرصهٔ بین‌المللی بپردازم (همکاری با وب‌سایت و نشریه اسکای‌اند تلسکوپ و انجمن‌های بین‌المللی پاسفیک، آسمان تاریک، منجمان بدون مرز ، و سرپرستی پروژه TWAN)، از سوی دیگر در نقش سردبیر ماهنامه‌نجوم با دغدغه‌های شبانه‌روزی انتشار این نشریه و به‌روز رسانی وب‌سایت آن همراه باشم. از یک سو به همکاری با مراکزی چون انجمن نجوم ایران، فرهنگستان زبان و مرکز نشر دانشگاهی مشغول باشم و از سوی دیگر به ای‌میل‌های سوال و درخواست راهنمایی از منجمان آماتور سراسر کشور پاسخ دهم. از یک سو به آموزش نیروهای تازه برای گسترش و ادامه این فعالیتها مشغول باشم و از سوی دیگر به تعهد خود در نوشتن کتابها و مقاله‌های نجومی عمل کنم.

تاکنون درباره‌‌ام به بی‌انصافی بارها گفته‌اند و سکوت کرده‌ام. روزی از استاد و دوست عزیزم محمد باقری شندیم که «بچه‌های شرور سنگ را به قطاری پرت می‌کنند که تند از کنار آنها می‌گذرد، قطاری ثابت و ازکارافتاده طبیعی است که کسی را تحریک نمی‌کند.» برای انجام‌دادن کارهایی که در دست داشتم مثل همه آنهایی که در این مرز و بوم کار می‌کنند، تلاش کردم،‌ عرق ریختم و دانش آموختم. نه حق خود می‌دانم که پاداش بگیرم، قدردانی شوم یا قهرمان خوانده شوم. دل‌سپردن به نجوم به قدر کافی سیرابم می‌کند که به دنبال پاداش نباشم. اما چرا حرمت‌شکنی و ناسپاسی می‌شود؟ شاید وقتی هدف چنین رفتاری فقط خود من باشم با آن کنار بیایم اما وقتی هدف این دورویی‌ها و تهمت‌های بدون سند خودخواهی گروهی به بهای تخریب جامعهٔ زیبای نجوم کشورمان باشد چه؟ این سکوت بلند‌مدت نیز ظاهرا چندی است سبب اعتماد به نفس این افراد شده و در سایتهای اینترنتی و وبلاگهای خود، به نام نقد، طعنه می‌زنند و دشنام می‌دهند؛ آن هم درست در روزهایی که به سبب مسئولیتهای بین‌المللی تازه و گرایش به بیشتر آموختن، سخت در حال انتقال یکایک مسئولیتها و تجارب خود - در مجله نجوم و انجمن نجوم ایران - به همکارانی توانا هستم و از سوی دیگر درگیر آموزش نسل جوان‌تر؛ همان‌طور که بزرگوارانی مانند توفیق حیدرزاده و شهاب صقری به من آموختند.

تهمت و افترا به نام نقد
در حالی که فرهنگ ما هنوز در حال آموختن کاربردهای بی‌نظیر رسانه‌‌ای تازه‌ به نام اینترنت است، کم‌شماری نیز این فضا را مناسب ارضاء خودخواهی خود یافته‌اند. نجوم ایران نیز به حدی از رشد رسیده‌است که مثال‌هایی از این موضوع پیدا ‌شود. وبلاگی با نویسندگان بی‌نام طی ماه‌های اخیر در پشت چهره تحلیل اوضاع جامعه نجوم ایران، به شایعه ‌پراکنی و تهمت‌زدن می‌پردازد، با نویسندگانی ظاهرا جوان که متاسفانه کم اطلاع و در عین حال جویای نام‌اند، اما آن‌قدر شرافت و شجاعت نیاموخته‌اند که پای نوشته خود را، اگر باور دارند که واقعیت است، با نامی حقیقی امضا کنند.
نقد بزرگترین موهبت جامعه آزاد و یکی از فواید بزرگ اینترنت است. نقد را به راستی می‌ستایم چون سبب رشد می‌شود. پیش از این نقد خیرخواهانه از سوی پیش‌کسوتان نجوم ایران و با پشتوانه دانش و تجربه آنها وجود داشته و به تک‌تک ما بسیار کمک کرده‌‌است. اما این بار ظاهرا هدف خیرخواهی نیست. شاید این طور تصور شود که وبلاگی کم‌مخاطب با نوشته‌هایی مغرضانه آسیبی به جایی نمی‌رساند، اما برای جامعه جوان و نوجوان نجوم آماتوری ایران این طور نیست، به خصوص وقتی چنین وبلاگی در کنار مجموعه‌ای از فعالیتهای تخریبی جمعی از خدا بی‌خبر در نظر گرفته‌شود که هیچ مسئولیتی در برابر گمراه کردن و بی‌انگیزه کردن نسل جوان علاقه‌مندان به نجوم در ایران حس‌ نمی‌کنند.

نویسندگان این وبلاگ با نوشتاری زیرکانه مخاطبان جوان و حاشیه دوست خود را شناخته‌اند و به جای صحبت از علم، که ظاهرا از آن بویی نبرده‌اند، درست مانند نشریات زرد عمل می‌کنند، اخبار «تکان‌دهنده» واهی می‌نویسند و جرات برعهده گرفتن مسئولیت مطلب خود را نیز ندارند. نوشته‌های بدون نام و تخریب افراد شناخته شده در نجوم ایران چنین آینده‌ای دارد: بی‌اعتمادی تک‌‌تک اعضای جامعه چند هزار نفری نجوم آماتوری ایران به یکدیگر و کاهش فعالیتهای گروهی. این یعنی افت تدریجی نجوم تازه‌شکفته شدهٔ ایران، آن هم پس از قرنها خاموشی. چنین تخریبی مسئولیت سنگینی در تاریخ نجوم ایران است که جمعی خودخواه برعهده گرفته‌اند.

اما چند پاسخ به نویسندگان این انتقادها:

درباره رقابت مسیه ایران: ادعا شده است که رقابت مسیه ایران (رقابت سالانه رصد اجرام سماوی زیر آسمانی پرستاره که میان منجمان آماتور منتخب کشور برگزار می‌شود) با هدف اقتصادی بنده و برای سودجویی تنظیم شده و یکی از حامیان این برنامه، فروشگاه آسمان شب، تعیین می‌کند که چه افرادی برنده اعلام شوند و حتما به تصور ناپاک این گروه نادان، تمام داوران، شرکت‌کنندگان، پیشاهنگان، ناظران و مهمانان این برنامه نیز مبالغی دریافت می‌کنند که لب تر نکنند. ۲۰ داور، که از معتبرترین و شناخته‌شده‌ترین منجمان آماتور در سراسر کشورند، در این برنامه حضور داشته‌اند و در صبحدم پس از رقابت، برندگان را داوران هر گروه معرفی ‌می‌کنند. رصدگران منتخب برنامه نیز در رقابت امسال بهترین‌ها بودند از همدان، مشهد، سعادت‌شهر فارس، قم، تهران، و ... این گفته‌های ناحق توهینی است به حدود ۱۲۰ شرکت‌کننده این برنامه از ۳۰ شهر ایران. اغلب این افراد چند سال تلاش کرده‌اند تا تجارب و توانایی‌های علمی-رصدی خود را در این برنامه ثابت کنند، و این گفته‌ها توهینی است به داوران، و پیشاهنگان گروه که صمیمانه وقت ارزشمند خود را اختیار می‌گذارند تا شب رصدی به یاد‌ماندنی فراهم شود. در ازای تلاش این دوستان حداقل می‌توان این طور ناسپاسی نکرد. من اجازه چنین توهینی را به این جمع نمی‌دهم. آیا حتی یکی از بیش از ۱۰۰ شرکت کننده این رقابت، که تقریبا منتخبی از کل جامعه نجوم آماتوری در ایران‌اند، یا یکی از ۲۰ داور آن چنین تهمتی را درست می‌داند؟
انجمن نجوم ایران برای چنین برنامه‌هایی وقت، هزینه و انرژی بسیاری می‌گذارد. برای هر رقابت مسیه یا رقابت رصدی صوفی (که از تابستان سال قبل آغاز شد) چند ماه مراحل ثبت نام، مصاحبه و پذیرش رصدگران، تعیین روشهای دقیق‌تر و علمی‌تر کردن رقابت، جستجوی حامیان، کسب مجوزهای مورد نیاز، تدارکات و برنامه‌ریزی اجرایی طول می‌کشد و هر بار دست‌کم دو تا سه هزار نفرـ ساعت نیروی انسانی صرف می‌شود که اغلب به صورت داوطلبانه همکاری می‌کنند. در حالی که این رقابت در نگاه جامعه بین‌المللی نجوم به رقابتی تحسین برانگیز و معرف نجوم ایران تبدیل شده است ظاهرا در کشور خودمان گروهی ناخرد را، که ناتوان در همکاری یا حتی شرکت در این رقابت‌اند، آزرده کرده است. پیداست که این گروه فقط حیات و وجود برنامه‌ای را می‌طلبد که در آن مدیر و رییس خوانده شوند و چون ناتوان در اجرای چنین برنامه‌ای‌اند، راهی جز تخریب نمی‌یابند.
از آنجا که رویکرد تهمت‌ها در این بخش به یکی از حامیان برنامه، موسسه علمی ‌آسمان شب پارسه، است، لازم می‌دانم توضیح دهم. مدیر این موسسه بهرنگ‌ امین‌تفرشی، برادر من است و متاسفانه بیش از آنکه بتوانم برای او برادری کنم، این خویشاوندی سبب چنین حرف و حدیث‌هایی برایش شده است. در حالی که حدود ۵ سال پیش در روزهای آغاز به کار این فروشگاه و موسسه، من و شماری از نجوم‌‍‌پیشگان در تهران، به مدیر آن در شکل‌گیری و ایده‌پردازی فعالیتها، کمکهای بسیاری کردیم، متاسفانه درگیری‌های کاری در ‌سه-چهار سال اخیر فرصتی برای ادامه همکاری‌ جدی باقی نگذاشت. اما افتخار می‌کنم که تلاش همکاران این موسسه آنجا را به مرکزی پیشرو در نوع خود تبدیل کرده است که علاوه بر ارایه محصولات نجومی، به تولید محصولات آموزشی مورد نیاز در نجوم ایران می‌پردازد و از پژوهشهای علمی منجمان آماتور و برنامه‌های گوناگون نجومی در کشور حمایت می‌کند. پیداست که موسساتی با زمینه کاری مشابه، که قصد رقابت ناسالم داشته‌باشند، به سادگی این رشد را تحمل نمی‌کنند.

درباره انجمن نجوم ایران: در جای دیگری نویسندگان این وبلاگ برپایه اطلاعات نادرست و به سبب ناآگاهی و خود بزرگ‌بینی، به نهادهایی مانند سازمان فضایی ایران و طرح رصدخانه ملی ایران اتهام می‌زنند. این گروه و وبلاگ‌نویس دیگری از نجوم‌پیشگان شناخته‌شده، که از سر خودنمایی به هر بهانه‌ای انگشت اتهام و انتقاد به شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران می‌زند، ادعا می‌کنند که در فعالیتهای شاخه‌آماتوری انجمن نجوم ایران بی‌عدالتی و سوء‌ استفاده‌های مالی بیداد می‌کند. در این سالهایی که با انجمن در ارتباط بودم بقای فعالیتهای آن راهی بجز معجزه‌ و فداکاری نداشت. آیا این گروه یکسره منتقد اهل زحمت کشیدن و بی‌ادعا ‌کار کردن برای جوانها و نوجوانهای تشنهٔ علم ایرانی هستند؟ این دوستان ناآگاه (یا‌ آگاه مخرب) از چه سوء استفاده مالی صحبت می‌کنند؟ کل دریافتی مالی نهاد غیر دولتی (NGO) مانند انجمن نجوم ایران – چه در بخش حرفه‌ای و چه آماتوری – که در سطح یک کشور فعالیت می‌کند، در سال اخیر به لطف نظام حمایتهای دولتی ما، ۶میلیون تومان بوده است! این مبلغ حتی برای اجاره دفتر این انجمن ملی و هزینه‌های روزانه آن کافی نیست چه رسد به پرداخت به همکاران آن.
اغلب فعالیتهای گوناگون انجمن با نیروی انسانی متخصص داوطلب و با عشق به نجوم و رشد علم در این کشور پیش می‌رود (چیزی که گروه منتقد ظاهرا از آن بی‌بهره‌اند)؛ چنین روندی شامل بیشتر این فعالیت‌ها می‌شود: کارهای دفتری و اداری و فعالیتهای حرفه‌ای و دانشگاهی انجمن گرفته تا فعالیتهای گسترده‌ آماتوری و ترویجی مانند برگزاری گردهمایی منجمان آماتور ایران، رقابتهای رصدی مسیه و صوفی، هماهنگی برگزاری روز نجوم در سراسر ایران، هماهنگی باشگاه‌های نجوم و برگزاری باشگاه نجوم تهران، برگزاری جشنوراه ساعت آفتابی، روز فضا، کارگاه‌های ملی نجوم آماتوری، و ... . هزینه ثبت نام شرکت‌کنندگان در کارگاه‌ها و گردهمایی‌ها برای پوشش دادن هزینه‌های تدارکات، محل برگزاری و نیازهای هر برنامه به هیچ وجه کافی نیست و هر بار به سختی حامیانی جستجو می‌شوند تا به بقای این برنامه‌‌ها کمک کنند؛ حامیانی چه در مراکز دولتی و چه خصوصی که به اهمیت رشد علم در این کشور باور دارند.
دوران عجیبی است. از یک سو هر روز در روزنامه‌‌ها خبر اختلاس‌های چند میلیارد تومانی، نابودی منابع طبیعی و آسیب به میراث ملی‌مان را می‌خوانیم و سکوت می‌کنیم. از سوی دیگر تمام توانمان را می‌گذاریم تا برای بودجه انجمن نجوم ایران، که در حد‌ٌ پرداخت اجاره یک دفتر نیست، شایعه‌سازی‌ کنیم. واقعا مشکل ما در این دوران بیش از آنکه دشمنی اقوام همسایه و کشورهای استعمارطلب باشد، این است که نمی‌توانیم همدیگر را تحمل کنیم. نمی‌توانیم رشد دیگری را ببینیم.

درباره ماهنامه نجوم: در ادعای دیگری آمده است که ماهنامه نجوم با انحصارطلبی گزارش گروه‌های نجومی کشور را سانسور می‌کند و اجازه نمی‌دهد میدان به گروه‌های دیگر داده شود. برای دوستانی که ماهیت یک نشریه را نمی‌دانند لازم است شرح دهم، که مجله نجوم یک گروه نجومی نیست و اعضای آن نیز به گروهی تعلق ندارند. فعالیتهای مجله در توسعه نجوم در ایران طی ۱۶ سال اخیر فکر می‌کنم به قدر کافی اهداف همکاران این نشریه را نشان داده باشد. حذف گزارش گروه‌ها چه سودی برای مجله‌ای دارد که در سال ۱۳۷۵ و در زمانی که بخش آماتوری انجمن نجوم ایران فعال نبود، با آغاز ثبت گروه‌های نجومی، انتشار صفحه گروه‌ها در مجله، و پشتیبانی علمی از آنها سبب توسعه چشمگیر شمار گروه‌ها و انجمن‌های نجوم در ایران شد. حتی اگر با بی‌انصافی دید بنده و همکاران این نشریه را صرفا توسعه اقتصادی بدانیم، این هدف نیز فقط با افزایش شمار مخاطبان مجله، یعنی افزایش گروه‌های نجوم و منجمان آماتور در ایران میسر می‌شود. از سوی دیگر افزایش کیفی فعالیتهای علمی این گروه‌ها تضمین کننده مقاله‌ها و گزارشهای مورد نیاز بخشی از مجله است. در این میان مجله بسته به زمان دریافت و کیفیت گزارشها مجاز است که در روند انتشار آنها تصمیم بگیرد. بدیهی است که در فشار کاری و کمبود نیروی انسانی متخصص و دشواری‌های اقتصادی این نشریه، چاپ برخی مطالب به تاخیر بیفتد یا به ندرت فرصت انتشار پیدا نکند یا به علت گرفتاری‌های روزمره دست‌اندرکاران اشتباهاتی در این کار رخ دهد. در هر نشریه‌علمی بایگانی کامل گزارشها، مقاله‌ها، و عکسهای رسیده برای استفاده آینده و کاربردهای پژوهشی باقی می‌ماند و پیوسته منتخبی از مقاله‌‌ها و خلاصه‌ای از گزارشها منتشر می‌شود تا تنوع مطالب نشریه حفظ شود.
تهیه گزارش از شهرستان‌ها کار ساده‌ و کم هزینه‌ای نیست. حدود دو سال پیش از سوی مجله تلاشی برای انتشار مقاله‌های معرفی نجوم در هر استان (به جای معرفی انفرادی گروه‌ها و افراد فعال) آغاز شد. نوشتن این مقاله‌ها به فرد یا جمعی از بهترین‌های جامعه نجوم آماتوری در هر منطقه از ایران واگذار شد و طی این مدت دست‌کم با استانهای خراسان، اصفهان، فارس، یزد، سیستان و بلوچستان، گیلان، و خوزستان صحبت شد اما هنوز مقاله‌ای برای شروع مجدد این بخش نرسیده است. فکر می‌کنم علاوه بر تلاش مجله نیاز است فعالان نجوم در هر منطقه نیز فرصت بیشتری برای معرفی فعالیتهای ستاره‌شناسی در منطقه خود بگذارند. به هر حال ماهنامه نجوم در این مدت در بخش اخبار داخلی و گزارشهای گوناگون پیوسته به معرفی این فعالیتها پرداخته است، که به نظر می‌رسد منتقدان فرصت نکرده‌اند که مجله را به دقت بخوانند و از سر انصاف نقد کنند. نقد بدون اشاره مستند و با ارایه پیشنهاد، فقط نوعی قر زدن است. بدون شک نقد با اشاره به موضوع دقیق (مثلا عنوان گزارش حذف یا اشتباه منتشر شده) اشاره به شماره مجله، شماره صفحه، و با ذکر نام منتقد، کمک بزرگی به پیشرفت مجله می‌کند. همکاران نجوم همواره از چنین نقدی استقبال می‌کنند و حتی آن را در صفحه نامه‌های مجله منتشر می‌کنند، اما نقدی توهین آمیز با دلی پرکینه، آن هم با چشمهای بسته و دهان باز، از فردی بی‌نام و نشان که برای هویت خود نیز ارزشی قائل نیست، کمکی به این نشریه نمی‌کند جز اینکه سبب دلسردی شود.
در انتقاد دیگری آمده است که چرا ماهنامه نجوم سعی می‌کند خود را مطرح کند؟ واقعا نمی‌دانم که این چگونه سوالی است. هر نشریه‌ای برای بقای خود به معرفی و افزایش شمار خوانندگان نیاز دارد. رشد مجله نجوم سبب رشد نجوم در ایران نیز می‌شود. پس چرا این گروه منتقد با آن مخالف‌اند. به خوبی می‌دانم که برای این جمع کم‌شمار توقف انتشار مجله‌ای که سکویی برای خودنمایی‌های آنها نیست بهتر از بودن آن است. من برعکس انتظار این گروه برای خاموشی مجله، از علاقه‌مندان به نجوم در ایران صمیمانه تقاضا می‌کنم با معرفی هر چه بیشتر این نشریه در جامعه سبب آشنایی بیشتر عمومی با آن و شتاب بیشتر رشد مخاطبان آن شوند.

درباره برنامه آسمان شب: این برنامه و تهیه‌کننده محترم آن، سیاوش صفاریان‌پور، را از تولد نخستین ایده‌های شروع آن در دهه ۱۳۷۰ و از اولین شب برنامه در بهار۱۳۸۰ همراهی کرده‌ام. به گواه بسیاری از نجوم‌پیشگان ایران این برنامه نقش بزرگی در علاقه عمومی به نجوم در کشور داشته است. در کنار نقدهای سازنده افراد باتجربه و حمایت مردمی از این برنامه، بدیهی است که شهرت هر برنامه‌‌ای نوک پیکان اتهام‌های بی‌پایه را نیز به سوی خود می‌کشد. در حالی که برخی از چنین اتهام‌هایی در وبلاگی کم‌مخاطب به قلم نویسندگانی بی‌نام نوشته می‌شود، در جامعه نجوم ایران متاسفانه فردی وجود دارد که کمر همت بسته است تا نامه‌‌های پیاپی‌ای با مضمون و نیتی عینا مشابه نوشته‌های وبلاگ منتقد، به مسئولان صدا و سیما بفرستد و با ملاقاتهای پی‌در‌پی با‌ آنها، سعی کند یا به هر نحوی در این برنامه در مقابل دوربین قرار بگیرد یا ذهن مدیران آن سازمان را چنان مخدوش و بی‌اعتماد به جامعه نجوم کند که این برنامه برای همیشه متوقف شود. در این نامه‌‌ها باز هم ادعا شده است که دست‌اندرکاران این برنامه به انحصارطلبی و سوء استفاده مشغول‌اند و در دولت عدالت و مهرورزی حق گروهی، منظور خود ایشان، خورده‌شده است.
به جناب مسعود عتیقی، نویسنده این نامه‌ها، که به خوبی می‌دانند هیچ کدام از دست‌اندرکاران این برنامه وقت و حوصله پیگیری قانونی تهمت‌های واهی ایشان را نداشته‌اند، پیشنهاد می‌کنم که به جای وقت گرانبهایی که برای پاشیدن بذر بی‌اعتمادی، تهمت زدن و تخریب دست‌اندرکاران برنامه تلویزیونی آسمان شب، فعالان شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران و نویسندگان ماهنامه نجوم می‌گذارند، فرصتی را به مطالعه و دانش آموختن و فراگیری منش انسانی اختصاص دهند، تا جایگاه شایسته‌تری را در جامعه نجوم ایران بیابند.

پایانی برای شروعی تازه
این سکوت چند ساله را یک بار برای همیشه شکستم زیراکه نگرانم. آنچه نوشتم دردلی بود با جامعه‌ای که می‌تواند برگهای سبز درخت علم ایران باشد، اگر با اعتماد و همدلی زیباییهای آسمان‌شب و فعالیتهای علمی را جویا شود نه اینکه به سراغ بدخواهی و قدرت‌‌طلبی برود. باور کنید که ما برای نقش‌‌‌زدن آمده‌ایم نه برای گند‌زدن. آن هم در سرزمینی که مردم آن نقش‌های بی‌نظیر بر دار قالی، در معماری، در عرفان، در ادبیات، و در تاریخ علم زده‌اند. راهی بهتر از این نیست که
خیرخواهی را جانشین خودخواهی کنیم،
کار و تلاش بی‌ادعا را جایگزین تخریب و خودنمایی کنیم،
علم‌جویی و آموختن را جانشین حاشیه کنیم،
و دوستی را جایگزین دشمنی کنیم.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

بابک امین‌تفرشی، متولد ۱۳۵۷، نویسنده علمی است که در کنار این کار به نجوم آماتوری، ترویج و تدریس نجوم، و عکاسی از طبیعت و آسمان‌شب نیز می‌پردازد. او فعالیتهای نجومی خود را از سال ۱۳۷۰ آغاز کرد و از سال ۱۳۷۵ در دوران دانشجویی خود با گرایش به روزنامه‌نگاری علمی به تحریریه ماهنامه نجوم پیوست. از سال ۱۳۷۷ ویراستار ارشد و از سال ۱۳۸۴ سردبیر ماهنامه است. تا کنون بیش از ۱۰۰ مقاله از او درباره نجوم و فضا به فارسی و تعدادی به زبان انگلیسی، و چند کتاب ترجمه یا ویراسته شده او منتشر شده است. دیگر نقش‌های او: عضو‌هیئت دبیران شاخه‌آماتوری انجمن نجوم ایران، موسس و دبیر رقابت مسیه ایران در هفت دوره، عضو موسس انجمن بین‌المللی منجمان بدون‌مرز، کارشناس و مشاور برنامه‌های علمی تلویزیونی و رادیویی (کارشناس برنامه آسمان‌شب از سال ۱۳۸۰) ، مدرس رصدخانه زعفرانیه تهران از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵، موسس وب‌سایت ماهنامه نجوم در سال ۱۳۷۹، عضو شورای واژه گزینی نجوم در فرهنگستان زبان و ادب فارسی، همکار گروه علم فرهنگ فارسی مرکز نشر دانشگاهی، همکار انتشارات علمی ‌فرهنگی در ترجمه، تالیف و ویرایش کتابهای نجوم و فضا، مستندساز و رصدگر گرفتهای خورشیدی (گرفت‌های ۱۳۷۴ و ۱۳۷۸ در ایران، ۱۳۸۰ در افریقا، ۱۳۸۲ در قطب جنوب، ۱۳۸۴در آمازون-آمریکای مرکزی، مهر ۱۳۸۴ در اسپانیا، و ۱۳۸۵ در ترکیه)، عضو تحریریه ماهنامه دانشگر تا سال ۱۳۸۴، نویسنده ماهنامه زمان ۱۳۷۶- ۱۳۷۹، نماینده انجمن بین‌المللی آسمان تاریک، ارائه‌ سخنرانی‌‌های گوناگون درباره نجوم در داخل و خارج از کشور، و ارائه چندین نمایشگاه عکس گروهی از آسمان شب به صورت سالانه در ایران و چند کشور دیگر.

      خیلی قشنگ نوشته اند

              به امید روز هایی بهتر و آسمانی پر ستاره تر (آسمون

 شهر ما خاکی نباشه از خدامونه مهم نیست ستاره باشه یا نه

 فقط خاکی نباشه)

عکس روز

عکس روز

خورشید و ساختمون

بین الطلوعین

   بین الطلوعین چیست؟انواع آن کدام اند؟

۱-بین الطلوعین:در هنگام صبح زمانی که درخورشید در سطح افق (دایره عظیمه ای در کره

آسمان با فاصله زاویه ای ۹۰ درجه از سمت الراس می باشد) اصولا هوا باید روشن شود اما

مشاهده می شود قبل ازآن که خورشید نمایان شود هوا روشن می شود و این روشنایی به علت

بازتاب نور خورشید توسط مولکول های موجود در اتمسفر زمین می باشد.به این حالت در

اصطلاح عامیانه گرگ و میش گفته می شود.دقیقا نوری که پس از غروب ظاهری خورشید

به زمین می تابد(متمایل به رنگ قرمز) نیز با توضحیات فوق قابل توجیه است.

در حالت کلی به این پدیده ها بین الطلوعین گفته می شود.

اما اگر زمین جو نداشت شرایط چگونه بود؟

اگر زمین فاقد جو بود آنگاه قبل از رویت خورشید هوا روشن نمی شد و پس از غروب ظاهری

خورشید هوا سریعا تاریک می شد.

۲-مدت بین الطلوعین:در خط استوا خورشید مانند سایر ستارگان طلوع و غروب می کند

و نسبت به افق تمایل ندارد بلکه دارای وضعی عمودی است. بنابراین شفق و فلق دارای

مدت زمان کوتاهی بوده و خورشید به سرعت در پشت افق پنهان می گردد.

۳-انواع بین الطلوعین:پیش از سر زدن خورشید هوا کاملا تاریک(انتهای شب) بوده ودر هنگام

غروب نیز بعد از پایین آمدن خورشید به زیراقق هوا کاملا تاریک شده اما میزان قرار گرفتن

خورشید در زیر افق برحسب مورد استفاده متفاوت است.

بین الطلوعین عرفی:

هنگامی اتفاق افتاده و خاتمه می یابد که خورشید ۶ درجه زیرخط افق قرار گرفته باشد.

بین الطلوعین دریایی:

هنگامی اتفاق افتاده و خاتمه می یابد که خورشید ۱۲ درجه زیر خط افق قرارگرفته باشد.

بین الطلوعین نجومی:

به مانند موارد فوق اما با این تفاوت که خورشید در این حالت ۱۸ درجه زیر خط افق واقع شده است.

برگرفته ازکتاب نجوم محاسباتی و کاربردی نوشته غلامرضا دژکامه لنگرودی.

                               موفق باشید

ماهواره های فضایی از پشت بام خانه تان

اگر خونتونآپارتمانی هست برید پشت بوم اگر

 ویلایی و دور و برش پر از ساختمون توصیه

 می کنم نروید که پشیمون بر می گردید

رصد ماهواره‌ها از پشت‌بام خانه آسمان بالای سر ما پر از ماهواره‌هایی است که هر کدامشان در حال انجام یک مأموریت خاص هستند: ماهواره‌های GPS که برای موقعیت‌یابی (ناوبری) استفاده می‌شوند، ماهواره‌های مخابراتی، ماهواره‌های تلویزیونی، ماهواره‌های هواشناسی، ماهواره‌های تحقیقاتی و ... این ماهواره‌ها دارای ابعاد مختلفی (از حدود 1 متر تا بیش از 10 متر) هستند و در ارتفاع‌های مختلفی نسبت به زمین قرار گرفته‌اند. بعضی از این ماهواره‌ها را که ابعاد نسبتاً بزرگی دارند و در ارتفاع پایینی قرار دارند. اگر هوا تمیز باشد، می‌توانیم با چشم غیرمسلح ببینیم. برای آگاه شدن از این‌که ماهواره‌های قابل رؤیت از زمین، در چه زمانی و در چه زاویه‌ای از آسمان محل زندگی شما عبور می‌کنند، کافی است به سایت زیر سری بزنید: http://www.heavens-above.com اما قبل از مراجعه به این سایت، لازم است تا با برخی مفاهیم مربوط به «رصد» آشنا بشوید. زاویه با شمال و زاویه با افق «زاویه با شمال» (یا Azimuth) و «زاویه با افق» (یا Altitude) دو زاویه‌ای هستند که برای رصد یک ستاره یا هر جسم دیگری در فضا مورد نیاز است. برای دیدن جسمی که زاویه‌های آن مشخص است، ابتدا رو به شمال بایستید. سپس به اندازه‌ی زاویه‌ی Azimuth به سمت راست بچرخید (این زاویه ممکن است از 180 درجه هم بیشتر باشد). سپس سرتان را به اندازه‌ی زاویه‌ی Altitude نسبت به افق بالا بیاورید. در شکل زیر مثالی از رصد یک شیء آسمانی که در زاویه‌ی Azimuth حدود 45+ و زاویه‌ی Altitude حدود 45+ درجه قرار دارد نشان داده شده است. شما در هر موقعیت جغرافیایی که ایستاده باشید، با دانستن زوایای Azimuth و Altitude جسم آسمانی مورد نظر نسبت به محل خودتان، می‌توانید به راحتی آن را رصد کنید. حالا برای استفاده از سایتی که گفتیم مراحل زیر را طی کنید: 1. به آدرس http://www.heavens-above.com  مراجعه کنید. 2. موقعیت جغرافیایی محلی را که در آن هستید، وارد کنید. برای این کار اگر طول و عرض جغرافیایی محل خود را نمی‌دانید، می‌توانید به راحتی از بانک اطلاعاتی سایت استفاده کنید. روی گزینه‌ی Select کلیک کنید. صفحه‌ای باز می‌شود که در آن نام تمام کشورها آمده است. با کلیک کردن روی نام کشور (مثلاً Iran) صفحه‌ی دیگری باز می‌شود. با وارد کردن نام شهر خود (مثلاً Tehran یا Rasht) و زدن Enter موتور جستجوی سایت فعال می‌شود و موقعیت جغرافیایی شهر شما را از بانک اطلاعاتی‌اش، بازیابی می‌کند. به عنوان مثال اگر شهر Tehran‌ را جستجو کرده باشید، به چنین نتایجی می‌رسید: Name Region Latitude Longitude Elevation Tehran   Tehran  35.672 51.424 1149 m Neighbours Tehran   Hormozgan  27.467 55.483 943 m Neighbours Tehran   (alias for Tiran)   Esfahan  32.704 51.152 1818 m Neighbours (Latitude به معنای عرض جغرافیایی، Longitude به معنای طول جغرافیایی و Elevation به معنای ارتفاع از سطح دریا است) 3. با کلیک کردن روی گزینه‌ی مورد نظر، صفحه‌ی دیگری باز می‌شود که حاوی اطلاعات مختلفی در مورد ماهواره‌های قابل رؤیت از محل زندگی شماست. در این صفحه، موقعیت ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) نیز در همان لحظه نمایش داده می‌شود. 4. با کلیک کردن روی نام یکی از ماهواره‌هایی که در بخش Satellites آمده، می‌توانید اطلاعات لازم برای رصد آن را تا 10 روز آینده به دست آورید. برای مثال روی ISS کلیک کنید. با این کار صفحه‌ی جدیدی باز می‌شود که در آن جدولی شبیه به جدول زیر است: Date Mag Starts Max. Altitude Ends Time Alt. Az. Time Alt. Az. Time Alt. Az. 03 Jan -0.9 18:15:03 10 NW 18:17:52 57 NE 18:18:39 38 E 04 Jan 0.9 18:37:21 10 WNW 18:39:56 31 SW 18:41:38 17 S 05 Jan -0.8 17:24:21 10 NW 17:27:06 53 NE 17:29:53 10 ESE 06 Jan 1.0 17:46:32 10 WNW 17:49:08 33 SW 17:51:44 10 SSE 13 Jan 3.0 06:03:14 10 SE 06:04:02 11 SE 06:04:51 10 ESE در این جدول، زمان‌هایی که ISS از محل زندگی شما مشاهده می‌شود، نمایش داده شده است. به طور مثال (سطر آخر جدول فوق)، این ایستگاه فضایی در تاریخ 13 ژانویه، از ساعت 06:03:14 تا 06:04:51 از تهران قابل مشاهده است. بر اساس اطلاعات این جدول، ISS در تاریخ مذکور در ابتدا از سمت جنوب شرقی آسمان و در زاویه با افقِ 10 درجه قابل رؤیت بوده و در مدتی حدود 5/1 دقیقه به سمت شرق حرکت می‌کند. نمادهایی که در این جدول‌ها استفاده می‌شوند و معنای آن‌ها : N شمال E شرق W غرب S جنوب NE شمال شرقی NW شمال غربی NNE بین شمال و شمال شرقی NEE بین شرق و شمال شرقی

GTC تلسکوپ

بزرگترین تلسکوپ جهان برای اولین رصدش

           آماده

                 می شود

متاسفانه عکسی از این تلسکوپ هم در گوگل و دیگر جستجو

گر ها  نیست

بزرگترین تلسکوپ جهان برای نخستین رصد خود از کائنات در هفته جاری در جزایر قناری اسپانیا آماده می شود.

به گزارش سرویس «علمی» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، مراسم افتتاح این تلسکوپ موسوم به (Gran Telescopio Canarias (GTC که هفت سال در دست ساخت بوده است برای روز جمعه برنامه‌ریزی شده است.

دانشگاه فلوریدا که برای این پروژه پنج میلیون دلار پرداخت کرده، تنها موسسه آمریکایی است که در این تلسکوپ بزرگ سهیم است.

رییس دپارتمان نجوم در دانشگاه فلوریدا در این زمینه گفت که این تلسکوپ 175 میلیون دلاری هنوز کامل نشده و از کل 36 آیینه آن تنها 12 آینه نصب شده است که باقی آینه‌ها در ماه جاری نصب خواهند شد.

دولت اسپانیا مالک اصلی GTC است و دانشگاه فلوریدا و دو موسسه دیگر در مکزیک شرکای آن هستند.

ماراتن و عکس هایی دیگر

      سلام

امروز فکر نمی کنم خبری در دنیای آسمان ها

باشه

اگر خبری بود می نویسم

اگر نبود باید ببخشید و لذت ببرید

حالا ببینید عکس هایی از ماراتن مسیه ایران امسال

داوری در ماراتن

.

استراحت پس از یک شب رصدی

          موفقیت شما آرزوی ماست

                                            آسمانتان  پرستاره

ماه در کنار خوشه پروین

 مقارنه ای دیگر در آسمان

صبحگاه روز ۴شنبه ۲۱ تیر ۱۳۸۶ماه در کنار

 خوشه پروین پدیده ای زیبا را با هم در آسمان

صبحگاهی به نمایش می گذارند

جدایی زاویه ماه و خوشه پروین از یکدیگر ۳

درجه خواهد بود

برای عکاسی صحنه ای بسیار زیبا را به وجود

 می آورد

منجمان٬عکاسان آسمان شب و علا قه مندان

به پدیده های آسمانی اگر به پدیده های قبلی

 نرسیدید این یکی را فراموش نکنید

              با آرزوی موفقیت برای همه ی شما

دوستداران آسمان

                        آسمانتان پر ستاره  

المپیاد فیزیک در اصفهان

یک خبر خوب واسه اصفهانی ها

امسال المپیاد جهانی فیزیک در این استان

                      برگزار

خواهد شد

 سی و هشتمین المپیاد جهانی فیزیک، از 22 تا 31 تیرماه در

اصفهان برگزار می شود 

 

 

 

 

سی و هشتمین المپیاد جهانی فیزیک از 22 تا 31 تیر ماه 1386 در اصفهان برگزار خواهد شد . ایران از سال 1368 در این مسابقه جهانی که در آن سال در شهر ورشو، پایتخت لهستان برگزار می شد شرکت کرده و همواه جایگاه رفیعی میان شرکت کنندگان از کشورهای مختلف که در این سال ها به حدود 85 کشور رسیده است، برای خود تثبیت کرده است. آمادگی برای میزبانی المپیاد جهانی فیزیک در سال 1372 به دبیرخانه آن اعلام شد و پس از مدتی سال 2007 میلادی برای این منظور در نظر گرفته شد. المپیاد فیزیک فراتر از یک رقابت علمی است. جوانان از بخش های مختلف جهان گرد هم می آیند و هنگامی که به کشور خود برمی گردند، نه تنها تجربه جدیدی به دست آورده اند، بلکه مهم تر از آن درک می کنند که چگونه فرهنگ ها، اعتقادات و نظرگاه های مختلف، هویت منحصر به فردی به نام انسانیت را می سازد. کمیته برگزارکننده که برای این منظور از سوی وزیر آموزش و پرورش منصوب شده است، از اواخر سال 1383 کار خود را شروع کرد و با گذشت زمان فعالیت خود را افزایش داده است. از مهم ترین و زمان برترین کارها، طرح سوال های نظری و تجربی بود و به این دلیل کمیته علمی که از همکاری تعدادی از دانشگاهیان استفاده می کند، از ابتدای سال 1384 اقدامات خود را شروع کرده است. برگزارشدن 37 المپیاد جهانی فیزیک و 18 بار انتخاب تیم از ایران برای شرکت در این مسابقات، کار کمیته علمی را برای طرح سوال بسیار دشوار کرده است، زیرا این کمیته بایستی سوال های تمام این دوره را مطالعه کند و سوال ها را طوری طراحی کند که مشابهت بسیار زیاد با آن ها نداشته باشد.                                                                       

پیچیدگی طرح سوال تجربی، بیش از سوال نظری است. پس از طرح اولیه سوال تجربی، آزمایش آن با تعداد محدود و سپس ساخت حدود 400 نمونه کاملا مشابه و آزمون آن ها برای اطمینان از درستی کار دشواری زیادی دارد. از دیگر چالش های کمیته علمی، انتخاب حدود صد نفر، عمدتا از استادان دانشگا هها و دانشجویان دوره دکتری برای تصحیح ورقه های امتحان و آن هم در زمان بسیار فشرده 35 تا 40 ساعت است. دانش آموز شرکت کننده در المپیاد جهانی فیزیک برای سه سوال نظری و یک سوال تجربی، به طور متوسط حدود 50 برگ کاغذ را پر می کنند. بنابراین گروه تصحیح می بایست حدود 20 هزار برگ امتحانی با حدود 50 زبان را در مدت کوتاه تصحیح کند و نمره دهد و سپس در بحث با سرپرستان هر کشور از نمره های داده شده دفاع کند.

                                                                                                          

ساختمان مرکزی دانشگاه صنعتی اصفهان

 

برای انتخاب محل برگزاری المپیاد فیزیک 2007، از مکان های مختلفی بازدید شد و سرانجام دانشگاه صنعتی اصفهان برگزیده شد. علت این انتخاب به جز جاذبه های فرهنگی- تاریخی اصفهان، امکانات فراوان دانشگاه یادشده و گرد هم بودن آنها در یک منطقه محدود بود. دانشگاه صنعتی اصفهان دارای تالار با ظرفیت حدود 1000 نفر برای مراسم افتتاحیه و اختتامیه و سایر برنامه های جنبی، غذاخوری با گنجایش کافی، خوابگاه و مهمانسرای مجهز، سالن ورزش برای برگزاری امتحان ها، و امکانات ورزشی است که همگی در فضای دانشگاه قرار دارد و نزدیکی انها به هم، بار حمل و نقل را به شدت کاهش می دهد. فضای طبیعی دانشگاه و جنگل کاری اطراف آن نیز بر جذابیت محل برگزاری می افزاید. به این ترتیب به جز محل اسکان سرپرستان و ناظران که در دو هتل شهر اصفهان در نظر گرفته شده است و سالن بحث درباره سوالها که نزدیک هتل محل اقامت سرپرستان است، تمام فعالیت های مربوط به المپیاد فیزیک 2007 در محوطه دانشگاه صنعتی اصفهان متمرکز است. برگزاری سی و هشتمین المپیاد جهانی فیزیک ده روز به طول می انجامد که روز اول ورود تیم ها و روز دهم برگشت تیم هاست. در مدت هشت روز باقیمانده، دانش آموزان شرکت کننده در مسابقات، در دو امتحان که هر کدام 5 ساعت است شرکت می کنند و باید برای بقیه وقت آنها برنامه های جذاب و سرگرمی های سودمند تدارک دید تا آنها ضمن آشنائی با ویژگی های فرهنگی، اجتماعی،..... ایران با خاطره خوش به کشور خود بازگردند. اگرچه فرصت آزاد سرپرستان به اندازه دانش آموزان نیست، زیرا بخشی از وقت آن ها در جلسات بحث سوال ها، ترجمه آنها، همکاری در تصحیح ورقه های دانش آموزان خود و بحث درباره نمره ها می گذرد، اما برای آنها نیز باید برنامه ریزی تفریحی و سرگرم کننده در نظر گرفت. طراحی چنین برنامه هائی که با سلیقه حدود 90 ملیت سازگار باشد و در ضمن در چارچوب معیارهای فرهنگی- اجتماعی ایران باشد، کار چندان آسانی نیست. البته جاذبه های شهر اصفهان بخشی از این مشکل را برطرف می سازد، زیرا آن قدر جذاب است که همه آن را می پسندند. بخش مهمی از فعالیتهای کمیته برگزارکننده برای تدارک چنین برنامه هائی صرف می شود تا با همکاری تمام دست اندرکاران دیگر این وظیفه را به خوبی انجام دهد.                                               

مراسم افتتاحیه و اختتامیه دو رویداد مهم المپیاد جهانی فیزیک است که نمود برجسته ای دارد و می توان گفت به نوعی ویترین این رویداد جهانی است، زیرا بقیه فعالیتها کم و بیش در پشت صحنه اتفاق می افتد. در مراسم افتتاحیه دانش آموزان شرکت کننده با نظم خاصی روی صحنه آمده و نام کشورشان اعلام می شود. در این مراسم کشور میزبان فرصت خوبی برای معرفی خود از دیدگاه های مختلف دارد و با فیلم، نمایش، موسیقی، .... ضمن ارائه یک برنامه جذاب سعی می کند تاثیر مثبتی بر حاضران بگذارد. در این مراسم مجموعه ای از سخنرانی های کوتاه که یکی از آنها سخنرانی کلیدی برای گشایش المپیاد جهانی فیزیک را رسما اعلام می کند و نیز تعدادی برنامه هنری ارائه می شود.

 

 

      گر بهشتی باشد اندر آسمان    عکس آن افتاده روی اصفهان                     

                     

مراسم اختتامیه که بخش عمده آن به اهدای جایزه به دانش آموزان می گذرد، پر از هیجان است و صحنه تالار مرتب با نور فلاش دوربین ها روشن می شود. اگرچه پیش از مراسم اختتامیه دانش آموزان از رتبه و مدال خود اطلاع دارند، اما با اعلام هر نام و مدالی که داده می شود، فریادهای شادی فضای تالار را پر می کند و دوربین ها برنده را تا آمدن به صحنه و رفتن از آن تعقیب می کند. در این میان دادن مدال های طلا و جایزه برندگان برجسته، با هیجان و شادی زیادتری همراه است و تشویق حدود هزار نفر حاضران در تالار به اوج خود می رسد. معمولا رتبه علمی، اجتماعی، سیاسی کسی که مدال را به گردن دانش آموز می اندازد، با افزایش سطح مدال از برنز به طلا، بالا می رود و برندگان جوایز ویژه جایزه خود را از دست کسانی دریافت می کنند که دارای بالاترین مقام علمی، اجتماعی و یا سیاسی هستند.                                   

کشور میزبان برای هر تیم دانش آموزی از یک کشور که اکثرا 5 نفر و گاهی کمتر است، یک راهنما در نظر می گیرد. سعی می شود راهنمای یک تیم دانش آموزی، به زبان آنها آشنا باشد، اما در مواردی که کسی آشنا به آن زبان در دسترس نباشد، راهنمای آشنا به زبان انگلیسی، فرانسه،.... برای آن تیم انتخاب می شود و با توجه به آموزش زبان خارجی در مدارس تمام کشورها، ارتباط راهنما با دانش آموزان با این زبان انجام می شود. راهنماها از اولین لحظه ورود تیم به ایران، تا آخرین لحظه ای که ایران را ترک می کنند، با دانش آموزان همراه خواهند بود و کاملا از آنها مراقبت می کنند تا هیچ مشکلی برای آنها پیش نیاید. این راهنماها که کم و بیش هم سن و سال دانش آموزان شرکت کننده در المپیاد فیزیک هستند، به سرعت با آنها خو می گیرند و چنان علاقه ای به هم پیدا می کنند که گاهی هنگام جداشدن از هم، همانند دوستان چند ساله متاثر می شوند و حتی دیده شده است گریه راه کلمات خداحافظی را بر انها می بندد. ثبت لحظه به لحظه المپیاد جهانی فیزیک به عنوان یک رویداد علمی- فرهنگی از اهمیت فراوانی برخوردار است. معمولا از تمام بخش ها عکس و فیلم گرفته می شود و اینترنت این فرصت را فراهم می آورد که بلافاصله هر کس در هر کجای جهان آن را ببیند و به ویژه آشنایان اعزام شدگان به المپیاد را از احوال آنان با خبر کند. به جز روز ورود تیم ها، در تمام روزهای بعد هر کس در اولین ساعات روز با یک نشریه روزانه که عمدتا تصویری است روبه رو می شود که تمام آنچه را که در روز قبل روی داده است در خود دارد. پس از پایان برگزاری المپیاد جهانی فیزیک و در یک فرصت چندماهه یک کتاب نیز منتشر می شود که در ان شرح کاملی از المپیاد برگزارشده ارائه می شود و معمولا در المپیاد سال بعد میان شرکت کنندگان توزیع می شود. در سالهای اخیر که فناوری ثبت تصویر گسترش پیدا کرده است، تهیه یک عدد دی.وی.دی نیز به کتاب اضافه شده است و به این ترتیب آیندگان می توانند با تماشای آن تصویر عینی تری از آنچه در گذشته روی داده است به دست آورند.

 

ساختار :

مسابقه المپیاد فیزیک در دو روز برگزار می شود، یک روز برای امتحان نظری و یک روز تجربی. در امتحان نظری سه سئوال طرح می شود که در مجموع چهار زمینه مختلف فیزیک دبیرستانی را پوشش می دهد. مدت امتحان پنج ساعت است. امتحان تجربی در روز دیگر برگزار می شود و در آن یک یا دو مسئله به دانش آموزان داده می شود. مدت این امتحان نیز پنج ساعت است. بین دو امتحان نظری و تجربی یک روز استراحت است. هر تیم از حداکثر پنج دانش آموز و دو مربی تشکیل می شود. دانش آموزان از دبیرستان یا هنرستان هستند و دانش آموزان مدارس عالی و دوره های فوق دیپلم پذیرفته نمی شوند. مربی ها اعضای مجمع عمومی هستند و در مجمع حق رای دارند. سئوالها به زبان خود دانش آموز به او داده می شود و دانش آموز نیز مسئله را به زبان خود حل می کند. به این ترتیب مدتی از وقت مربی صرف ترجمه سئوال ها و پاسخ ها می شود. نکته دیگر این که پس از تصحیح اوراق توسط گروه تصحیح که از کشور برگزار کننده است، مربی هر کشور حق دارد به نمره تیم خود اعتراض کنند. این اعتراض نیز در روز خاصی انجام می شود.

 

هزینه ها :

از نظر هزینه ها قاعده کلی این است: هزینهء سفر تمامی شرکت کنندگان یک کشور اعم از دانش آموز، مربی، ناظر، و میهمان توسط خود آن کشور پرداخت می شود. اما هر کشور از لحظه ورود به کشور میزبان تا لحظه خروج میهمان است یعنی هزینه های وی شامل اقامتگاه، غذا، رفت و آمد، گردش ها و غیره توسط کشور میزبان پرداخت می شود. اخیرا به واسطه هزینه سنگین برگزاری و قدرت مالی بسیاری کشورها، قرار شده است کشورهای شرکت کننده داوطلبانه مبلغی مشخص را به عنوان "حق شرکت" پرداخت کنند. به نظر می رسد این مبلغ کم کم از حالت داوطلبانه خارج و اجباری شود. تعداد کشورهای شرکت کننده در المپیاد فیزیک هر سال افزایش یافته است، به طوری که سال گذشته در المپیاد سنگاپور 82 کشور حضور داشتند. تعداد زیاد شرکت کننده، به علاوه هزینه تهیه وسایل امتحان تجربی که در آن همه دانش آموزان می بایست با وسیله ای یکسان امتحان دهند هزینه برگزاری المپیادها را بسیار بالا برده و برگزاری آن را بسیار دشوار کرده است. با توجه به این مسائل موضوع برگزاری المپیادهای منطقه ای مد نظر قرار گرفته است. این فکر جدید نیست و تا کنون المپیاد کشورهای ناحیه بالکان، المپیاد کشورهای ناحیه خلیج فارس، و المپیاد کشورهای آسیایی، هر یک در نواحی مربوط به خود برگزار شده است.

 

کمیته برگزارکننده المپیاد 2007

 

دکتر محمد سپهری راد، از دانشگاه شهید بهشتی، رئیس کمیته

دکتر محمدرضا اجتهادی، از دانشگاه صنعتی شریف، مسئول کمیته علمی

آقای حسین میرزایی، از وزارت آموزش و پرورش و رئیس باشگاه دانش پژوهان جوان

دکتر منصور وصالی، از دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی، مسئول کمیته فوق برنامه

مسئول دبیرخانه: خانم ترانه شیمی

ارگان برگزار کننده: وزارت آموزش و پرورش

 

اعضاء کمیته علمی المپیاد

 

دکتر محمدرضا اجتهادی، دانشگاه صنعتی شریف (رئیس کمیته)

 دکتر امید اخوان، دانشگاه صنعتی شریف

 دکتر رضا عسگری، پژوهشگاه دانشهای بنیادی

 آقای سید مهدی فاضلی، دانشجوی دکتری دانشگاه صنعتی شریف

دکتر فرهنگ لران، دانشگاه صنعتی اصفهان

دکتر سامان مقیمی عراقی، دانشگاه صنعتی شریف

 دکتر ارشمیدس نهال، دانشگاه تهران

 دکتر نیما همدانی رجاء، پژوهشگاه دانشهای بنیادی

  

تاریخچه المپیاد جهانی فیزیک

 

المپیاد جهانی فیزیک مسابقه ای است بین المللی در فیزیک و برای دانش آموزان دبیرستانی. اولین این مسابقات در سال 1967 در ورشو (لهستان) برگزار شد. از آن تاریخ به بعد این المپیادها به جز سه سال (1973، 1978، و 1980) همه ساله در یکی از کشورهای جهان برگزار شده است.در این اولین المپیاد دعوتنامه برای کشورهای اروپای مرکزی ارسال شده بود و چهار تیم که عبارت بودند از بلغارستان، چکسلواکی، مجارستان، و رومانی این دعوت را پذیرفتند (با در نظر گرفتن دانش آموزان کشور میزبان، لهستان، پنج تیم در مسابقه حضور داشتند. ). در این المپیاد یک روز به امتحان نظری و یک روز به امتحان تجربی اختصاص داشت. نکته قابل توجه این بود که دانش آموزان می بایست صبر می کردند تا برگه های امتحانی آنها تصحیح شود. به این ترتیب دو روز وقت آزاد داشتند که برای آنها سفری تفریحی با هواپیما در داخل لهستان تدارک دیده شد. دومین المپیاد بلافاصله سال بعد در مجارستان ترتیب یافت. در این المپیاد به تعداد کشورهای شرکت کننده سه کشور آلمان شرقی، اتحاد جماهیر شوروی، و یوگسلاوی اضافه شده بود. در دومین المپیاد نیز مانند المپیاد اول تیم هر کشور از سه دانش آموز و یک سرپرست تشکیل می شد. در این المپیاد مجمع عمومی نیز تشکیل و اساسنامه برگزاری المپیادها تصویب شد. جالب این که با گذشت سال ها بنیان این اساسنامه هنوز تغییر نکرده است.                                                                            

المپیاد سوم در 1969 در چکسلواکی، المپیاد چهارم در 1970 در اتحاد جماهیر شوروی، و المپیاد پنجم سال بعد در بلغارستان برگزار شد. در این المپیاد اخیر بود که تعداد دانش آموز شرکت کننده برای هر تیم به پنج نفر ارتقاء یافت. از المپیاد ششم که در 1972 در رومانی برگزار شد برای اولین بار کشورِِِی غیر اروپایی یعنی کوبا و کشوری از اروپای غربی یعنی فرانسه نیز شرکت کردند. گرچه تعداد کشورهای شرکت کننده در المپیادها افزایش یافته بود اما متأسفانه هیچ کشوری میزبانی المپیاد سال 1973 را نپذیرفت و در حالی که احساس می شد برگزاری این المپیادها از بین می رورد لهستان پذیرفت بار دیگر میزبان المپیاد 1974 باشد. لهستان در این سال برای اولین بار از تیم کشور آلمان غربی نیز برای حضور در المپیاد دعوت کرد. میزبان المپیاد سال 1975 آلمان غربی بود. در این سال در مجمع عمومی تغییراتی در اساسنامه المپیاد به تصویب رسید. مهمترین این تغییرات یکی کم کردن تعداد پرسشهای امتحان نظری از چهار سئوال به سه سئوال بود؛ دیگری کم کردن تعداد زبان های مورد استفاده از چهار زبان روسی، انگلیسی، آلمانی، و فرانسوی، به تنها دوزبان روسی و انگلیسی بود؛ و سومین تغییر قراردادن یک روز استراحت میان امتحان نظری و عملی برای دانش آموزان بود. در سالهای 1975، 1976، و 1977 المپیاد به ترتیب در کشورهای آلمان شرقی، مجارستان (برای بار دوم)، و چکسلواکی (برای بار دوم) برگزار شد.

در سال 1984 المپیاد در کشور سوئد برگزار شد. در این المپیاد با توجه به تعداد زیاد کشورهای شرکت کننده و هزینه بر بودن برگزاری المپیاد ها ، کشور دیگری برای سال های بعد داوطلب برگزاری نشد. از این رو تصمیم گرفته شد که دبیرخانه ای ثابت با مسئولیت دکتر گورژوسکی تشکیل شود تا برای برگزاری درازمدت المپیادها برنامه ریزی کند. از آن سال المپیادها مرتبا برگزار شده است و معمولا کشور برگزار کننده برای چندین سال بعد نیز مشخص است.

                                                                                                          

      

                                                                                                                      

                                                                                                              

آمادگی برای رصدگران

رصد گران آماده باشید

شما می توانید با عکاسی و رصد وستا و سرس به ماموریت

طلوع کمک کنید 

 

 

 

دست به کار شوید. حتی با ساده ترین وسائل هم می توانید در این طرح شرکت کنید. کدام طرح ؟ رصد سیارک وستا و سرس. همان طور که در خبرها شنیده اید، فضاپیمای طلوع تا چندی دیگر سفر خود را به سوی کمربند سیارک ها، آغاز می کند. به علت اینکه این فضاپیما در طول ماموریت خود، وستا و سرس را هدف تحقیقات قرار می دهد، مسئولان طرح باید اطلاعات بسیار دقیقی از این دو سیارک کسب کنند. اینجاست که پای رصدگران چه آماتور و چه حرفه ای، به میان می آید. منجمان، باید در طی شبهای متوالی به رصد وستا و سرس بپردازند و نتایجی را که به دست می آورند برای مسئولان طرح فضاپیمای طلوع، بفرستند.                                          

                                                                               

 در این طرح، رصدگران به دو دسته تقسیم می شوند : دسته اول کسانی هستند که با ابزار رصدی و دوربین عکاسی که در اختیار دارند به عکاسی از این دو سیارک می پردازند. آنها طی شبهای متوالی از وستا و سرس عکسبرداری می کنند و سپس با منطبق کردن تصاویر بر روی هم، حرکت ظاهری این دو سیارک در آسمان را شناسایی می کنند. رصدگران دسته دوم افرادی هستند که دوربین عکاسی در اختیار ندارند، اما با ابزار رصدی خود به مشاهده این دو جرم می پردارند. آنها هم، می توانند با به تصویر کشیدن منظره ای که از درون چشمی تلسکوپ و یا دوربین دوچشمی مشاهده می کنند، به مسئولان طرح کمک کنند. اگر دوست دارید که یکی از صدها رصدگری باشید که در این طرح فعالیت می کنند، ولی اطلاعات زیادی درباره نحوه عملکرد ندارید، اینجا را کلیک کنید. 

                                                                     

اصطلاحات نجومی

                اصطلاحات نجومی

اصطلاحاتی که باید بدانید مانند هر زمینه تخصصی دیگری،

 

نجوم هم اصطلاحات مخصوص خودش را دارد. افراد تازه‌وارد

 

به‌سرعت به‌عباراتی مانند «ثانیه قوس»، «قدر چهار» و «بُعد»

 

برخورد می‌کنند. اما ناامید نشوید، این اصطلاح‌ها را به‌خوبی یاد

 

می‌گیرید. در اینجا مروری سریع بر مهمترین اصطلاحات نجومی

 

و مفاهیم آنها که شما به‌دانستن آنها نیاز دارید، خواهیم داشت.

 

 

اصطلاحاتی که باید بدانید

 

مانند هر زمینه تخصصی دیگری، نجوم هم اصطلاحات مخصوص خودش

 

را دارد. افراد تازه‌وارد به‌سرعت به‌عباراتی مانند «ثانیه قوس»، «قدر

 

چهار» و «بُعد» برخورد می‌کنند. اما ناامید نشوید، این اصطلاح‌ها را

 

‌ به خوبی یاد می‌گیرید. در اینجا مروری سریع بر مهمترین اصطلاحات

 

 نجومی و مفاهیم آنها که شما به‌دانستن آنها نیاز دارید، خواهیم داشت.

مقیاس‌ها در آسمان

مشت شما ۱۰ درجه از آسمان را می پوشاند

افراد مبتدی اغلب

برای توصیف

فواصل در اسمان

دچار مشکل

می‌شوند. شما هم

ممکن است در

گفتگویی مانند این

گفتگو گرفتار شده

باشید:

«آن دو ستاره را می‌بینی؟ همان دو ستاره که تقریباً ۸ اینچ از هم فاصله

دارند؟

بله، اما به‌نظر من ۶ فوت از هم فاصله دارند.»

شکلی که اینجا وجود داشت این بود که فواصل را در آسمان نمی‌توان با

مقیاس‌های خطی مانند فوت یا اینچ بیان کرد. روشی که برای این‌کار

وجود دارد، فاصله زاویه‌ای است.

ستاره‌شناسان ممکن است بگویند که دو ستاره از هم ده درجه ( ْ۱۰)

فاصله دارند. این به ‌آن معناست که اگر از چشم شما به‌هر یک از آن

ستاره‌ها، خطوطی رسم شوند، آن دو خط به‌رأس چشم شما یک زاویه ْ

۱۰درجه تشکیل می‌دهند. خیلی ساده!

مُشت خود را در طول بازویتان قرار دهید و از پشت آن با یک چشم خود

نگاه کنید. مشت شما از یک سو تا سوی دیگر تقریباً ْ۱۰ از آسمان را

می‌پوشاند. نوک انگشت در طول بازو، حدود ْ۱ را می‌پوشاند. عرض

خورشید و ماه هرکدام ْ۲/۱ است. طول ملاقه دب‌اکبر ْ۲۵ و از افق تا

نقطه بالای سر (سرسو، سمت‌الرأس) هم ْ۹۰ است.

فاصله زاویه‌ای، تقسیمات کوچکتری هم دارد. یک درجه از ۶۰ دقیقه

قوس و هر دقیقه قوس هم از ۶۰ ثانیه قوس تشکیل شده است.

اگر دو جسم با فاصله یک ربع درجه از هم ظاهر شوند، ستاره‌شناسان

ممکن است آن را به‌صورت ۱۵ دقیقه قوس یادداشت کنند

(به‌اختصار َ۱۵). پُرنورترین سیاره‌ها معمولاً فقط با جدایی زاویه‌ای چند

ده ثانیه قوس از زمین دیده می‌شوند.

یک تلسکوپ ۵ اینچ می‌تواند جزییاتی را با جدایی زاویه‌ای ۱ ثانیه قوس

( ً۱) مشخص کند. این مقدار، پهنای یک سکه یک پِنی است که از فاصله ۴

 کیلومتری دیده شود (۵/۲ مایل).

مختصات در آسمان

بعد یا  right ascension و میل یا declination

آسمان شب از زمین،

مانند گنبد عظیمی

به‌نظر می‌آید که

ستاره‌ها به‌سطح

داخلی آن چسبیده‌اند.

اگر زمین زیرِ پای ما

ناپدید می‌شد، آن‌گاه

می‌توانستیم ستارگان را

در هر سوی خودمان

ببینیم (و احساس

هیجان‌انگیز معلق بودن

در مرکز یک کره پهناور و پُرستاره را تجربه کنیم).

ستاره‌شناسان موقعیت ستاره‌ها را به‌وسیله موضعی که آنها روی کره

آسمان دارند، تعیین می‌کنند. زمین را درحالی که در مرکز کره آسمان

معلق است، مجسم کنید و مدارهای طول و عرض جغرافیایی را روی آن

تصور کنید، آنها را به‌سمت خارج باد کنید تا روی سطح داخلی کره

آسمان قرار بگیرند. حالا این مدارها صفحه مختصاتی را روی آسمان

فراهم آورده‌اند که موقعیت هر ستاره‌ای را مشخص می‌کند. همان‌گونه

که طول و عرض جغرافیایی موقعیت هر نقطه روی زمین را مشخص

می‌کنند. در آسمان، عرض جغرافیایی، «میل» و طول جغرافیایی،

«بُعد» نامیده می‌شود. اینها مختصات استاندارد آسمان هستند.

میل به‌درجه، دقیقه قوس و ثانیه قوس شمالی (+) و یا جنوبی (-) از

استوای سماوی، تقسیم می‌شود. بُعد با درجه تقسیم‌بندی نشده

است، بلکه به‌ساعت‌ها (h)، دقیقه‌ها (m) و ثانیه‌های زمانی (s)، از

۰ تا ۲۴ ساعت تقسیم می‌شود.

ستاره‌شناسان این تنظیم را سال‌ها پیش وضع کردند، زیرا زمین هر دور

کامل به‌دور خودش را در حدود ۲۴ ساعت کامل می‌کند. بنابراین کره

آسمان، با صفحه مختصات ثابتی که روی آن قرار دارد، به‌نظر می‌آید که

تقریباً هر ۲۴ ساعت یک دور کامل را می‌پیماید.

ولی تغییرات کوچکی هم وجود دارند. مختصات سماوی یک ستاره بعد از

گذشت سال‌ها، بتدریج تغییر می‌کند که این تغییرات از تغییر جهت

آهسته محور زمین در فضا که حرکت تقویمی نام دارد، ناشی می‌شود.

زمانی که بُعد و مِیل در کتاب‌ها و اطلس‌ها داده می‌شوند، شما اغلب

تاریخ سالی مانند ۲۰۰۰.۰. را ضمیمه آنها مشاهده می‌کنید (لفظ ۰..

به‌معنای زمان آغاز سال است: نیمه شب اول ژانویه). این تاریخ زمانی

است که تا آن هنگام، مختصات داده شده صحیح هستند. برای بیشتر

اهداف آماتوری، این میزان تصحیح، چون خیلی ناچیز است، زیاد مهم

نیست.

درخشندگی

قدر برخی از ستاره ها را مشاهده می کنید

درخشندگی یک ستاره (یا هر چیز دیگری در آسمان) قدر نامیده

می‌شود. شما با این اصطلاح زیاد مواجه خواهید شد. روش قدرسنجی

حدود ۲۱۰۰ سال پیش آغاز شد، یعنی زمانی که ستاره‌شناس یونانی،

ابرخُس، ستاره‌ها را به‌رده‌های درخشندگی تقسیم کرد و پُرنورترین

ستاره‌ها را «قدر اول» نامید که به‌سادگی، «بزرگترین» معنی می‌دهد.

ستاره‌هایی را که کمی کم‌نورتر بودند، «قدر دوم» نامید، یعنی دومین

مرتبه بزرگی و به‌همین ترتیب تا کم‌نورترین ستاره‌هایی که می‌توانست

ببیند و آنها را قدر ششم نامید.

با اختراع تلسکوپ، رصدگران می‌توانستند ستاره‌های حتی کم‌نورتر را

هم ببینند. به‌این‌گونه قدرهای ۷، ۸، و ۹ هم اضافه شدند. امروز

دوربین‌های دوچشمی می‌توانند ستاره‌هایی از قدر ۹ و تلسکوپ‌های ۶

اینچ آماتوری قدرهای ۱۲ و ۱۳ را هم نشان دهند. تلسکوپ فضایی هابل

ستارگانی از قدر ۳۰ را هم دیده که تقریباً ۱۰ میلیارد بار کم‌نورتر از

کم‌نورترین ستاره‌هایی هستند که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده‌اند.

در سوی دیگر این مقیاس، به‌نظر می‌آید که بعضی از ستاره‌های قدر

اول ابرخس، بسیار پُرنورتر از بقیه هستند. برای اصلاح این موضوع، این

مقیاس حالا اعداد منفی را هم دربر می‌گیرد. وِگا (Vega) از قدر صفر و

شباهنگ، پُرنورترین ستاره آسمان از قدر ۴/۱– می‌درخشند. زهره حتی

از این هم درخشان‌تر است و معمولاً از قدر ۴- می‌درخشد. ماه کامل هم

از قدر ۱۳- و خورشید هم از قدر ۲۷- می‌درخشد.

فواصل

فاصله پروکسیمای قنطورس، نزدیک ترین ستاره به ما ۲/۴ سال نوری است

زمین در هر سال یک‌بار

به‌دور خورشید می‌گردد و

فاصله‌اش از خورشید

به‌طور میانگین ۱۵۰ میلیون

کیلومتر یا ۹۳ میلیون مایل

است. این فاصله یک

واحدنجومی نامیده

می‌شود که یک واحد

سودمند و قابل استفاده برای اندازه‌گیری فواصل در منظومه شمسی

است.

فاصله‌ای را که نور در مدت یک سال طی می کند، یک سال نوری نامیده

می‌شود (یک سال نوری برابر است با ۵/۹ تریلیارد کیلومتر یا ۹/۵

تریلیارد مایل یا ۶۳۰۰۰ واحدنجومی).

به‌این نکته توجه کنید که سال نوری مقیاسی برای فاصله است نه

زمان... درست مانند کیلومتر یا مایل. بیشتر ستارگان پُرنور آسمان بین

چند ده سال نوری تا چند هزار سال نوری از ما واقع شده‌اند.

نزدیکترین ستاره به‌ما، یعنی آلفا-قنطورس، فقط ۳/۴ سال نوری از ما

فاصله دارد. کهکشان آندرومدا، نزدیکترین کهکشان بزرگ در آن سوی

راه‌شیری، ۵/۲ میلیون سال نوری از ما فاصله دارد.

ستاره‌شناسان حرفه‌ای اغلب از واحد دیگری هم برای بیان فواصل بزرگ

استفاده می‌کنند که پارسک نام دارد. یک پارسک برابر است با ۲۶/۳

سال نوری (در اینجا چیزیی که شما را واقعاً شگفت‌زده می‌کند، این

است که یک پارسک فاصلی ما از ستاره‌ای است که به‌هنگام حرکت

زمین به‌اندازه IAU به‌دور خورشید، اختلاف منظری برابر یک ثانیه قوس را

نسبت به‌پس‌زمینه ستارگان داشته باشد).

یک کیلو پارسک برابر ۱۰۰۰ پارسک و یک مِگاپارسِک یک میلیون پارسک

است.

خیلی سخت نبود، این‌طور نیست!

    موفق باشید

                 با آسمانی پر ستاره